Andy Langenkamp: Sippin’ on geopolitics & economics
Andy Langenkamp: Sippin’ on geopolitics & economics
Door Andy Langenkamp, Senior Politiek Analist bij ECR Research en ICC Consultants
In zijn hiphop zomerklassieker Gin & Juice is Snoop Dogg laid back als altijd, maar verliest hij geld verdienen nooit uit het oog: ‘With my mind on my money and my money on my mind.’
Dat was voor beleggers deze zomer een wijzere houding dan wat DJ Jazzy & The Fresh Prince bepleiten in hun zomerkraker: ‘Summer, summer, summertime. Time to sit back and unwind.’ Want we zagen sterke bewegingen op de valuta-, aandelen-, obligatie- en energiemarkten. De afgelopen zomermaanden loonde het dus om niet met een cocktail onder een zonnescherm te liggen en de markten even te vergeten, maar om met een koffie achter de beeldschermen te kruipen.
Oorlogslessen
Het einde van de zomer betekent zeker niet het einde van volatiliteit op de financiële markten. In tegendeel, er is op politiek vlak voldoende gaande om de markten flink in beweging te zetten.
Ten eerste uiteraard het weer opgelaaide Israëlisch-Palestijnse conflict. De grootste verrassing van afgelopen weekend is dat de aanval als zo’n enorme verrassing kwam, gezien de reputatie van de Israëlische (en Amerikaanse) veiligheidsdiensten. Dit betekent dat onzekerheid beleggers voorlopig in haar greep zal houden en dat voorspellingen met de nodige voorzichtigheid moeten worden uitgesproken.
Ons analistenteam kan zich wel vinden in wat de markten nu uitdragen: ze zijn op hun hoede, maar seinen dat ze verwachten dat de crisis beperkt blijft tot een regionaal conflict met beperkte mondiale gevolgen. Al kan de olieprijs wel verder oplopen als onder andere de gesprekken over normalisering van de betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië vastlopen en/of als Amerika besluit de (handhaving van) sancties tegen Iran op te schroeven vanwege veronderstelde Iraanse betrokkenheid bij de Hamas-aanval
Dat brengt me bij de Oekraïne-oorlog. Oplopende olieprijzen zullen de inkomsten van Rusland opstuwen, zeker als de aanvoer vanuit Iran stokt en Riyad de productiebeperkingen langer in stand houdt. Dit geeft de Russische leider Vladimir Poetin weer meer armslag om zijn oorlog tegen Oekraïne in stand te houden en mogelijk te intensiveren. Het lang aangekondigde voorjaarsoffensief, dat uiteindelijk een (magere) zomeraanval werd, mag inmiddels een teleurstelling worden genoemd. Lessen van voorgaande oorlogen leren dat de kans het grootst is dat de strijd in Oekraïne zich nog lang voortsleept:
- De Amerikaanse presidenten Harry Truman en Dwight Eisenhower lieten zich in hun opstelling in de Korea-oorlog voor een belangrijk gedeelte leiden door binnenlandse politieke overwegingen. Zo zorgde Eisenhower er mede voor dat de wapenstilstandsonderhandelingen veel langer duurden dan nodig, doordat hij het gevoel had geen water bij de wijn te kunnen doen in een verkiezingsjaar.
- De Korea-oorlog was geïnitieerd door Noord-Korea met steun van Jozef Stalin en Mao Zedong. Op het moment dat de oorlog erg veel pijn ging doen voor China, probeerde Beijing Stalin voorzichtig richting steun voor een wapenstilstand te bewegen. De Russische leider moest daar niets van weten: ‘Deze oorlog werkt op de zenuwen van Amerika…[ze] begrijpen dat deze oorlog niet voordelig is en dat ze er een eind aan moeten maken… Uithoudingsvermogen en geduld zijn hier nodig.’ Poetin zou kunnen calculeren dat de Amerikanen genoeg zullen krijgen van de oorlog en gokken dat Donald Trump de presidentiële verkiezingen gaat winnen, met wie Poetin beter zaken kan doen.
- In een oorlog die lang voortduurt, verschuiven vrijwel onvermijdelijk de doelen die de strijdende partijen nastreven. Mao wilde tijdens de Korea-oorlog aanvankelijk niets anders dan China verdedigen, maar hij werd overmoedig en dacht onder andere de Amerikanen helemaal van het Koreaans schiereiland te kunnen verjagen. Dat bleek op z’n zachtst gezegd een foute inschatting. Een jaar later ging meer de helft van alle inkomsten van de Chinese staat richting de oorlog. Dit laat zien dat Poetin zijn oorlog wel eens veel langer kan volhouden dan menigeen denkt.
- Escalatie op de wapenladder is niet denkbeeldig. In 1899 sprak de internationale gemeenschap een verbod op gifgas af. Nog geen twee decennia later zetten eerst de Duitsers en later de Geallieerden gifgas in. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het opeens aanvaardbaar voor de Geallieerden om Duitse burgers als primair doelwit te bombarderen, om nog maar te zwijgen over Hiroshima en Nagasaki.
- In een oorlog kunnen de mensen die aan de knoppen zitten onvoorspelbaar en verrassend reageren. In 1953 bijvoorbeeld via een eigengereide actie van de Zuid-Koreaanse president. Hij liet eenzijdig 27.000 Noord-Koreaanse krijgsgevangenen vrij, waarmee hij een bereikt akkoord opblies en de grootste aanval in twee jaar uitlokte bij de communisten met als gevolg 30.000 dode Zuid-Koreaanse soldaten. Zoals Margaret MacMillan schreef in Foreign Affairs: ‘Leaders with the power to take their countries into war – or hold them back – can rarely be considered mere machines tabulating costs and benefits… Emotions – resentment, pride, fear – can influence decisions great and small.’ Dat hebben we nu ook gezien bij Poetins drijfveren.
- Alleen onder druk en met het nodige geluk komen strijdende partijen tot een vergelijk. Eisenhowers escalatiedreiging, de op instorten staande Chinese economie en Stalins dood vormden de basis voor de uiteindelijke Koreaanse wapenstilstand. Vertaald naar het heden betekent dit dat Poetin waarschijnlijk alleen water bij de wijn zal doen als Oekraïne het Russische leger gevoelige nederlagen kan toebrengen en/of als de Russische economie en samenleving zodanig kraakt, dat Poetins positie van binnenuit in gevaar komt. Vooralsnog lijkt de positie van Poetin onbedreigd.
Chinese vazal?
Het Kremlin leunt wel almaar meer op China. Poetin zal die inniger band met Beijing verwelkomen, maar beducht zijn zichzelf te veel over te geven aan de Chinese omhelzing. Moskou heeft bijvoorbeeld gezegd dat het de haven van Vladivostok zal openstellen voor Chinese doorvoerhandel (voor het eerst in ruim 160 jaar).
Rusland kreeg in 1860 tijdens de Tweede Opiumoorlog de controle over de baai waaraan het die haven bouwde. De Russen dreigden destijds Beijing in brand te steken. Naarmate Rusland verder verzwakt, zou Xi Jinping kunnen concluderen dat hij zijn nationalistische kaarten makkelijker kan uitspelen door een aan Rusland verloren provincie terug te winnen dan door een wereldoorlog om Taiwan te riskeren met onder andere de VS als formidabele tegenstander.
Doordenderende Trump-trein of onvermijdelijke ontsporing?
Over de VS zelf en zijn koers op het wereldtoneel bestaan wel de nodige twijfels, die onder andere voortkomen uit het snel dichterbij komen van de presidents- en Congresverkiezingen volgend jaar november. Biden zal – als hij in goede gezondheid blijft – de Democraten vertegenwoordigen, maar het ware spektakel valt natuurlijk bij de Republikeinen te vinden. De te kloppen GOP-kandidaat – Donald Trump – is inmiddels verwikkeld in een handvol strafrechtelijke vervolgingen. De komende maanden worden waarschijnlijk een bizar schouwspel, waarbij Trump van rechtszaal naar campagnebijeenkomst gaat en zijn energie, geld en tijd daarover moet verdelen.
Zijn meest directe uitdager – Ron DeSantis – stelt tot nu toe zwaar teleur, maar vooralsnog weten andere kandidaten ook geen deuk in een pakje boter te slaan. Dat kan veranderen. In 2015 was Jeb Bush de gedoodverfde Republikeinse presidentiële nominatie. Tot een man met de initialen DT de ring betrad.
Als de komende maanden duidelijk wordt dat Trump ondanks zijn juridische problemen toch onbedreigd afstevent op de nominatie, zouden beleggers al het risico op politieke chaos in Washington en op het wereldtoneel kunnen gaan verdisconteren. De vraag is dan of de dollar en Amerikaanse staatsobligaties hun safe haven-status behouden of dat beleggers de voorkeur geven aan goud.
Overigens moeten Democraten en Republikeinen het de komende weken weer eens worden over de begroting. In de media en door researchhuizen en banken wordt alweer druk gespeculeerd op een government shutdown. Gezien de soms onthutsende acties van sommige politici in Washington kunnen we niet uitsluiten dat de overheidsdeuren op slot gaan. Dit zou – als het echt uit de hand loopt – tot een stijging van EUR/USD kunnen leiden.
Chinese sof
Verkiezingen zijn geen issue in China, maar de economische vooruitzichten des te meer. De verwachte opleving na corona is een sof geworden en de vrees voor een crisis, ingegeven door een instortende onroerendgoedsector, blijft prominent aanwezig.
De angst kan ontstaan bij beleggers dat Xi Jinping via andere wegen burgers wil plezieren, bijvoorbeeld door de nationalistische kaart te spelen en spanningen met Taiwan op te voeren. Als hij dat al zou willen, zal Xi in elk geval wachten tot in de loop van volgend jaar. Begin 2024 zijn verkiezingen in Taiwan. Als de oppositie die het vasteland vriendelijker gezind is wint, kan Beijing via deze weg Taiwan meer in zijn greep krijgen en kan Xi de militaire kaarten tegen de borst houden.
Al met is het allesbehalve Time to sit back and unwind en moeten beleggers en investeerders met their mind on their money and their money on their mind zeer nauw de internationale politieke ontwikkelingen blijven volgen.