Harry Geels: ASML-hulp mooi staaltje corporatocratie

2 april 2024

Door Harry Geels

De overheid gaat onder druk van ASML, dat een vertrek uit Nederland overweegt, miljarden in de regio Eindhoven investeren. Dit is niet alleen ad hoc-beleid gebaseerd op een dreigement, het is het zoveelste bewijs dat we in een corporatocratie leven. 

Iedere medaille heeft twee zijden. Dat geldt ook voor het plan van het demissionaire kabinet om, na dreigement van ASML, zo’n €2,5 miljard te investeren in de regio Eindhoven. Aan de ene kant is het goed dat men wil investeren in infrastructuur, woningen, onderwijs, en mogelijk ook de fiscale verzwaringen op het bedrijfsleven wil aanpakken. Aan de andere kant zijn er wel vier redenen te noemen waarom een dergelijk ondersteuningsplan geen goed idee is. Laten we deze redenen eens op een rijtje zetten, om daarna af te sluiten met een saillant politiek detail.

1) Het plan is ad hoc

De eerste reden waarom het plan dubieus is, is dat het ad hoc tot stand komt. Het zou natuurlijk helemaal niet aan de orde moeten zijn dat bedrijven uit Nederland willen vertrekken. Als ons onderwijs, onze infrastructuur (wegen en energie), onze woonhuisvesting, onze juridische (eigendoms)bescherming en onze handelsverdragen met andere landen op-en-top geregeld zijn, zal geen bonafide bedrijf Nederland willen verlaten. Maar daar wringt de schoen. Op tal van bovengenoemde onderdelen loopt het niet zo goed meer en begint Nederland zijn toppositie in de wereld te verliezen.

2) Het komt tegemoet aan dreigementen

Hoewel het bekende spreekwoord ‘blaffende honden bijten niet’ stelt dat we wellicht niet al te moeilijk moeten doen over ASMLs dreigementen, is het zelden of nooit goed om aan dreigementen tegemoet te komen. Het creëert een precedent, het tast de autonomie van de overheid aan en kan ‘van kwaad tot erger’ faciliteren. Zoals eerder gesteld, moet Nederland een land zijn waarin bedrijven zich graag (willen blijven) vestigen. Tegemoet komen aan dreigementen is vaak een gevolg van niet sterk in je schoenen staat. Dat mag de Nederlandse overheid zich aantrekken.

3) Het leidt tot ‘homeland economics’

Het ter wille zijn van de grote internationals past binnen het huidige economische tijdsbeeld van ‘homeland economics’, waarbij regio’s (en landen) hun eigen bedrijven willen beschermen, de vrije markten onder druk staan en de grote regio’s in de wereld (China, EU en VS) vooral autonoom willen worden, zodat ze bij crises niet afhankelijk zijn van elkaar. Zoals eerder betoogd, homeland economics is een heilloze weg. Economisch gezien kost dit op wereldschaal welvaart. Verder wordt zo de inmenging van de overheid groter, wat tot meer inefficiënties in de economie leidt.

4) Het ondersteunt de corporatocratie

Ten vierde ondersteunt de overheid met deze staatshulp vooral de grote corporates, wat ten koste gaat van het level playing field tussen grote en kleine bedrijven. Natuurlijk profiteren ook de (kleine) toeleveranciers, maar zij hebben niet de fiscale privileges van de grote bedrijven en moeten in toenemende mate onderhandelen met steeds grotere corporates als klant. De corporatocratie, ook weleens omschreven als ‘corporate welfare state’ of ‘corporate socialism,’ is een systeem dat grote bedrijven (en hun medewerkers en aandeelhouders) ondersteunt ten koste van andere delen van de maatschappij.

Saillant politiek detail

We zouden het ondersteuningsplan als een vorm van realpolitik kunnen zien, maar het valt toch eerder onder het kopje ‘zwichten voor grote corporates die makkelijker dan kleinere bedrijven fiscaal en productietechnisch kunnen plannen over de wereld’. Het is saillant dat ook GroenLinks-PvdA en D66 het ondersteuningsplan hebben onderschreven, waarmee maar weer eens wordt aangegeven dat de traditionele links-rechts indeling niet bestaat.

Tot slot, de overheid is er om zaken te regelen die de markt lastig kan oppakken, zoals infrastructuur, politie, justitie en leger. Daarom is het een goed idee dat de overheid wil investeren in onderwijs en wegen. Dat moet natuurlijk niet alleen in de regio Eindhoven. En voor dergelijke investeringen moeten we allemaal ons deel betalen in de vorm van belastingen. Internationale fiscale planning, vaak toegepast door de grote corporates, is daarmee uit den boze, omdat dit de solidariteit in de maatschappij, en de belastingmoraal ook elders in de maatschappij, onderuithaalt.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

Meer columns van Harry Geels