Harry Geels: Waarom herverdeling de ongelijkheid vergroot
Door Harry Geels
Er lijkt iets tegenstrijdigs aan de hand: terwijl de overheid haar rol in de economie vergroot, neemt de ongelijkheid toe. Werkt zogenaamd socialistisch beleid in de praktijk juist ongelijkheid in de hand?
We leven in een tijd waarin de overheid een grotere rol speelt dan ooit tevoren, met hoge belastingen, herverdeling en uitgebreide regulering. Toch stijgt de ongelijkheid. Hoe kan dat? Aanhangers van de Oostenrijkse school geven het socialisme daarvan de schuld. Socialistisch beleid zou een averechts effect hebben vanwege drie redenen. Laten we die kort bespreken en stilstaan bij een onheilspellende voorspelling van Ludwig von Mises, een bekende aanhanger van de Oostenrijkse School, die langzaam uit lijkt te komen.
Drie inherente problemen van het socialisme
Het socialisme (of communisme) kent drie uitdagingen waarop het eigenlijk geen goed antwoord heeft. Ten eerste verstoort deze ideologie de prijssignalen uit de vrije markt, waarin, afhankelijk van de deelmarkt, duizenden zo niet miljoenen mensen informatie vergaren en verwerken in een objectieve koers (tenminste, als de autoriteiten niet ingrijpen in de markt). Door gebrek aan objectieve, ‘wisdom-of-the-crowd' marktinformatie vindt er geen optimale allocatie van kapitaal in de economie plaats.
Ten tweede overschat het socialisme de effectiviteit en efficiëntie van overheidsplanning en overheidsactiviteiten, enerzijds omdat objectieve marktinformatie niet beschikbaar is, anderzijds vanwege de bureaucratie. Ten derde remt het socialisme innovatie en vooruitgang doordat het de positieve prikkels die uitgaan van privaat eigendom en winst en verlies ondermijnt. Als mensen hier niet zeker van zijn, wordt ondernemerschap ontmoedigd. Bailouts zijn ook funest, omdat het systeemrisico’s vergroot.
Herverdeling leidt niet tot minder ongelijkheid
Waarschijnlijk het belangrijkste argument dat pleit tegen het socialisme is de ‘herverdelingsparadox’. In systemen die sterk socialistisch beïnvloed zijn – en dat zijn ook de westerse economieën – zien we dat het innen en weer uitgeven van belastingen leidt tot intransparante en een ongelijke verdeling van rijkdom. Kijk naar Figuur 1, waar de sterke groei van de overheid sinds begin jaren zeventig (gemeten als overheidsuitgaven versus het bbp) gepaard is gegaan met een toename van ongelijkheid.
Figuur 1
De herverdelingsparadox kan verklaard worden doordat een steeds grotere overheid en politiek allerlei belangen gaan dienen. Er worden regels en toezicht ingesteld, subsidies verstrekt, bailouts uitgevoerd met betrekking tot bedrijven die ‘too big to fail zijn’, belastingontwijking gefaciliteerd (bijvoorbeeld door ‘tax rulings’) en – wetende dat er een grote pot met overheidsgeld is – er wordt natuurlijk gelobbyd, waarbij grote bedrijven en rijke mensen meer lobbykracht hebben dan kleinere en minder bedeelden.
Rafelranden vrije markt
Natuurlijk kent de vrije markt, het logische alternatief voor het socialisme, ook rafelranden. Zo bestaat er een gerede kans dat er grote macht bij bepaalde bedrijven komt te liggen, waardoor er geen gezonde concurrentie meer is. Het was niet voor niets dat een van de grootste voorstanders van de vrije markten, Milton Friedman, waarschuwde tegen Big Business en vooral Big Government, omdat die elkaar kunnen corrumperen, waardoor er ongewenste ‘wealth transfers’ plaatsvinden en concurrentie wordt beperkt.
Ten tweede bestaat er het gevaar dat de ‘common goods’ te goedkoop door bedrijven worden ‘misbruikt’. Als een van de weinige taken moet de overheid ervoor zorgen dat de zogeheten externaliteiten goed worden ingeprijsd. Primair moet milieuschade worden vergoed voordat miljarden aan aandeelhouders worden uitbetaald. De grote winsten die banken behalen dankzij hun privilege tot geldschepping moeten, bijvoorbeeld via een bankbelasting, deels weer naar de maatschappij terugvloeien.
Voorspellende woorden van Von Mises
Het was onder andere Ludwig von Mises die begin vorige eeuw aantoonde dat socialisme inherent onvolmaakt is, onder andere vanwege de eerdergenoemde ontbrekende marktinformatie, waardoor ondernemers en overheden geen goede beslissingen kunnen nemen. Maar Von Mises ging verder. Hij onderzocht ook de sociologische en politieke consequenties van het socialisme. Hij stelde daarbij dat socialisme zal leiden tot het eroderen van individuele vrijheid.
Dat komt doordat overheidsplanning en overheidsactiviteiten leiden tot dwang (onder andere de dwang van belastingen). Dit leidt tot politieke conflicten, feitelijk gevechten over wie de overheidsplannen controleert. Buitenlandse handel wordt een bedrieging. Er ontstaat burgerlijke ontevredenheid die weer leidt tot autoritair leiderschap. Erger nog, het leidt tot conflicten tussen staten, want naarmate landen socialistischer worden, worden ze ook meer bedreigd door kapitalistische landen, hetgeen zelfs tot oorlog kan leiden.
In Socialisme schrijft Von Mises: ‘Een socialistische wereld kan niet naast een kapitalistische wereld bestaan; het moet streven naar universele controle.’
Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels
