DNB: Hoe geopolitieke onzekerheid ons financiële stelsel raakt
Oorlogen, dreigementen, handelsbelemmeringen: de wereld is er de afgelopen jaren niet bepaald vrediger op geworden. Wat voor effect heeft dit alles op onze economie en hoe beïnvloedt de situatie de financiële gezondheid van onze banken, verzekeringsmaatschappijen en pensioenen? We bekijken vier manieren waarop onzekerheid de financiële stabiliteit raakt.
Maar eerst: over welke geopolitieke onzekerheid hebben we het?
Er wordt op dit moment veel gesproken over ‘dreigingen’, maar dat slaat niet op één of twee specifieke gebeurtenissen. Het is vooral een verwijzing naar het feit dat de wereldorde zoals we die decennialang kenden en waar de meesten van ons mee zijn opgegroeid, verstoord is. De oorlogen in Oekraïne, het Midden-Oosten en andere sluimerende conflicten, vergroten de sfeer van onzekerheid en dreiging.
Daar komt nu bovenop dat de eensgezindheid in het Westen minder groot lijkt. Zo wordt er soms openlijk getwijfeld over het nut van verdragen en instituten die sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog de internationale betrekkingen regelden en die zo voor stabiliteit zorgden.
Op welke manieren raken deze onzekerheden ons financiële stelsel?
Manier 1: impact van onzekerheid op onze economie
Wie het nieuws volgt, krijgt de indruk dat de wereld in brand staat, maar wie in Nederland over straat loopt, ervaart dat waarschijnlijk niet zo. Mensen zitten op het terras, lopen te winkelen, gaan naar het park of maken een uitstapje naar de bioscoop. Van geopolitieke spanning of dreigende handelsoorlog lijkt hier weinig te merken.
Dat de onzekere situatie in de wereld wel degelijk ons als consumenten beïnvloedt, merk je wel. Bijvoorbeeld bij het boodschappen doen. Toen Rusland begin 2022 aan zijn grootschalige militaire invasie van Oekraïne begon, schoten de prijzen omhoog, vooral van energie. Inmiddels is dat afgevlakt, maar het toont aan hoe kwetsbaar wij zijn voor gebeurtenissen die ogenschijnlijk ver van ons bed plaatsvinden.
De huidige geopolitieke spanningen en de onzekerheid rond het Amerikaanse handelsbeleid, hebben ook een prijs. Zo blijkt uit recente berekeningen van DNB dat de aangekondigde (en inmiddels weer uitgestelde) Amerikaanse heffingen kunnen leiden tot ongeveer een procentpunt minder economische groei. Dat lijkt weinig, maar niet als je bedenkt dat onze groei vorig jaar ook ongeveer een procent was.
Sowieso strooit onzekerheid flink zand in de motor van onze economie. Consumenten en ondernemers stellen uitgaven en investeringen uit, omdat ze minder goed weten wat de toekomst zal brengen. Zulke voorzichtigheid is slecht voor de economie. Dat zien we ook terug in onderzoek dat we hebben gedaan naar de gevolgen van onzekerheid: lager economisch sentiment en producentenvertrouwen, afname van investeringen en daling van de industriële productie zijn enkele gevolgen van hogere onzekerheid.
Manier 2: wat geopolitieke onzekerheid betekent voor banken, pensioenfondsen en verzekeraars
Financiële instellingen, zoals banken, pensioenfondsen en verzekeraars, hebben ook last van de economische onzekerheid. Ze beleggen bijvoorbeeld veel geld en zijn dus gevoelig voor wat er op de beurzen gebeurt. Omdat zij het geld van ons allemaal beheren, gelden er duidelijke eisen die ervoor moeten zorgen dat jouw geld ook in moeilijke tijden veilig is. Zo moeten ze buffers hebben om financiële klappen op te kunnen vangen.
Als toezichthouder controleren wij of banken, verzekeraars en pensioenfondsen bestand zijn tegen zulke klappen. Dat doen we bijvoorbeeld door stress scenario’s te simuleren en te bekijken wat voor effect dat heeft op de financiële positie van deze instellingen. Bij zo’n simulatie kun je denken aan een escalerende handelsoorlog, veroorzaakt door hoge handelsheffingen over en weer. Dergelijke heffingen leiden tot een krimp van de wereldhandel en de economie met bedrijfsfaillissementen en werkloosheid tot gevolg.
Uit scenario-analyses die wij het afgelopen halfjaar uitvoerden voor Nederlandse banken, blijkt dat ze goed tegen een stootje kunnen. Ze hebben dus een goede uitgangspositie mocht de geopolitieke situatie nog flink verergeren.
Manier 3: wat onzekerheid doet met beleggingen
Veel Nederlanders beleggen, bijvoorbeeld in aandelen en obligaties. Deels direct, door zelf te handelen, deels indirect, bijvoorbeeld omdat ze deelnemer zijn aan een pensioenfonds dat hun premiegeld belegt.
Als er één factor slecht is voor een florerende aandelenmarkt, dan is het onzekerheid. In onzekere tijden bewegen de koersen van aandelen heftiger dan in rustige tijden. Dit hebben we recentelijk op de beurzen gezien. Door de aankondiging van de handelsheffingen door de Verenigde Staten hebben aandelenkoersen rake klappen gekregen, al zijn de koersen inmiddels weer hersteld. Beleggers hebben last van zulke bewegingen op de beurzen.
Dat is niet anders voor grote, professionele beleggers zoals pensioenfondsen en verzekeraars. Wat hen onderscheidt van de meeste individuele beleggers, is dat zij instrumenten inzetten waarmee ze de negatieve effecten van een verlies op de aandelenmarkt kunnen beperken. Daarnaast beschikken ze over buffers om klappen op de beurzen op te vangen.
Manier 4: cyber(on)veiligheid
Onze kwetsbaarheid voor geopolitieke dreigingen is er ook in de digitale wereld. Ga maar eens na hoeveel wachtwoorden, pincodes en vingercontroles je moet invullen en achterlaten om je dagelijkse administratie te kunnen regelen. Dit is niet nieuw, maar dergelijke veiligheidsmaatregelen zijn steeds harder nodig om te voorkomen dat cybercriminelen er met jouw gegevens of kostbaarheden vandoor gaan.
En het zijn niet alleen criminelen waar wij ons tegen moeten verdedigen. Ook overheden van landen waarmee we geen goede relaties hebben kunnen een bedreiging vormen. Denk daarbij aan landen als Noord-Korea of Rusland.
De mogelijkheid van een strategische cyberaanval is reëel. Hackers uit Noord-Korea zaten bijvoorbeeld achter de diefstal van $1,5 miljard aan vermogen van de cryptobeurs ByBit eind februari en afgelopen najaar ontmaskerden Amerikaanse en Britse veiligheidsdiensten een Russisch collectief van hackers. Dat collectief voerde sinds 2020 gericht aanvallen uit op financiële en civiele instellingen zoals banken, ziekenhuizen en stations in NAVO-landen.
En er is niet één doelwit, veel bedrijven en instellingen worden op de korrel genomen. Op dit moment zien we dat bedrijven die een cruciale rol spelen voor de financiële sector, zoals cybersecuritybedrijven en netwerk- en telecomproviders, steeds meer worden aangevallen.
Instellingen die veel geld beheren zoals banken en verzekeraars zijn al langer een geliefd doel van cybercriminelen. Voor de financiële sector is de onzekere situatie in de wereld een reden om het toch al hoge beveiligingsniveau te bewaken en waar mogelijk te versterken.
Kunnen we ons als land wapenen tegen economische en politieke onzekerheid?
De beste manier om ons te verdedigen tegen onzekerheid is internationale samenwerking. We zijn immers een relatief klein land waarvan de economie voor een belangrijk deel drijft op internationale handel.
Het gaat dan bijvoorbeeld om samenwerking in wereldwijde organisaties als het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Financial Stability Board (FSB), die een essentiële rol spelen in het bewaken van de mondiale financiële stabiliteit. Juist in tijden van hoge onzekerheid is dit belangrijk.
En het gaat zeker ook om Europese samenwerking. Het overgrote deel van wat Nederland produceert en exporteert en waar wij onze welvaart aan ontlenen, gaat naar de landen om ons heen. Maar soms stuiten we daarbij op onnodige hordes. Het verlagen van die drempels in de Europese markt kan ons veel geld opleveren. Bijvoorbeeld door regels te harmoniseren en, waar mogelijk, ook te versimpelen. Of door bedrijven meer mogelijkheden te geven om binnen Europa geld op te halen voor investeringen, zodat ze beter kunnen concurreren met bedrijven uit Amerika of China.
