Dick Kamp: Risicomanagement en normenkader

19 maart 2024

Door Dick Kamp, Director Pension, Investment and Risk bij Milliman Pensioen

Pensioenfondsbesturen staan met de inwerkingtreding van de Wtp voor een grote opdracht. De maatschappelijke druk om met het opgebouwde verleden over te gaan ligt hoog en er zijn nog de nodige beslissingen te nemen wat betreft de opdrachtaanvaarding, het beleid tot aan invaren, het invaren zelf en het beleid na invaren. Het is daarom van belang dat deze beslissingen in onderlinge samenhang worden genomen.

Samenhang in beleid veronderstelt dat er sprake is van een gemeenschappelijk gedragen basis van alle te nemen beslissingen. Deze gemeenschappelijk gedragen basis wordt wel het normenkader genoemd. Maar wat is het normenkader eigenlijk en hoe wordt dat toegepast?

Het normenkader

Het normenkader is in essentie een stel overeengekomen regels waaraan je besluiten wil toetsen (bijvoorbeeld op evenwichtigheid), waardoor beleidsvraagstukken in ‘de ideale wereld’ wiskundige formules worden. Dat ziet er dan ongeveer zo uit: Beleidsvraagstuk x mogelijke oplossingsrichtingen x normenkader = nieuw beleid. Helaas is ‘de echte wereld’ weerbarstiger. Beleidsvraagstukken zijn doorgaans kwalitatief van aard en daarom slecht optel- en vermenigvuldigbaar. Hoe kan dan gekomen worden tot consistent en deugdelijk beleid? Hierin zit een tweetal componenten. De inhoudscomponent en de procescomponent.

De inhoudscomponent: externe normen

Het normenkader van een pensioenfonds is helaas niet een eenduidig document ‘in de kast’ van een pensioenfonds. Het is een samenstelling van verschillende elementen. Het bestaat uit extern gedefinieerde normen, zoals de Wtp en lagere regelgeving van DNB en AFM. Andere externe normen betreffen de Code Pensioenfondsen en best practices en guidelines van DNB, AFM en de Pensioenfederatie.

Er blijkt een hiërarchie in normen te bestaan: hogere normen, zoals de pensioenwet, lagere wetgeving, en de code pensioenfondsen, en daarnaast lagere of meer afgeleide normen, zoals best practices en guidelines.

De inhoudscomponent: interne normen

Dezelfde hiërarchie wordt ook gevonden bij deinterne normen van een pensioenfonds. De hogere normen betreffen bijvoorbeeld het document met de visie en de missie. Maar ook de binnen het pensioenfonds overeengekomen evenwichtigheidsprincipes behoren hiertoe. Daarnaast kent een pensioenfonds ‘lagere’ normen. Deze zijn afgeleid van de hogere interne normen en de externe normen. Deze betreffen alle verschillende beleidsdocumenten die een pensioenfonds vaststelt. Denk hierbij onder andere aan de investment beliefs, het beleggingsbeleid, het uitbestedingsbeleid, het communicatiebeleid en het datakwaliteitsbeleid.

De uitdaging van het bestuur van het pensioenfonds ligt er in dat er sprake moet zijn van een samenhangend geheel van interne en externe en hoge en lagere normen. Er dient logica te zitten in het (eigen) geformuleerde beleid. Deze logica is van groot belang bij de uitlegbaarheid en uitvoerbaarheid van beleid aan de relevante stakeholders van het pensioenfonds.

De procescomponent

Samenhang in beleid ontstaat door een gestructureerd en logisch proces te volgen. Het door de meeste pensioenfondsen gebruikte BOB-model voor besluitvorming is hierin een belangrijk element. Hierin wordt expliciet aandacht besteed aan de processtappen Beeldvorming, Oordeelsvorming en Besluitvorming. Met name de juiste uitwerking van de oordeelsvormingsfase is een belangrijke waarborg. En daar zit ook het kritieke element. In de oordeelsvormingsfase wordt een keuze gemaakt voor het normenkader waartegen een beleidsvoornemen vervolgens wordt afgewogen. Dat normenkader is dus niet ‘toevallig’ bedacht op het moment van het schrijven van het beleidsdocument.

Het gehanteerde normenkader is de expliciete expressie van de formeel vastgelegde normen van het pensioenfonds. Afgeleide aspecten van de visie en de missie van het pensioenfonds en ook bijvoorbeeld het geformuleerde evenwichtskader leveren de inspiratie voor het normenkader in de oordeelsvormingsfase. Dit gebeurt uiteraard naar vastgelegde normen, wet- en regelgeving, guidelines en best practices van bijvoorbeeld de Pensioenfederatie en ook andere beleidsdocumenten van het pensioenfonds.

De oordeelvormingsfase

In de oordeelvormingsfase dient een bestuur zich expliciet af te vragen of het beleidsvoornemen passend is en in samenhang met eerder vastgesteld beleid. En ook of de toepassing van het normenkader voldoende duiding biedt voor communicatie richting de relevante stakeholders. De vastlegging van de beoordeling is daarmee essentieel voor de onderbouwing van de latere besluitvorming en onderbouwing ervan aan stakeholders.

Soms behoeft het normenkader aanpassing, omdat het onvoldoende passend is bij het vraagstuk dat onderhanden is. Het kan ook zijn dat door veranderende omstandigheden, extern of intern, het normenkader niet meer past. In dat geval dient een heroverweging plaats te vinden. In de praktijk zien wij dit bij de definiëring van het evenwichtskader. Onder het nieuwe pensioenstelsel blijkt voor besturen van pensioenfondsen het oude evenwichtskader (onder andere door gewijzigde beleggingsrisicoverdeling over generaties en andere invulling van solidariteit tussen deelnemers onderling) niet meer te passen en wordt het geherdefinieerd. Maar dit is slechts een voorbeeld.

Beleidsvraagstukken

Tot slot, beste bestuurder, u ziet het belang van het normenkader en hoe het wordt toegepast bij beleids- en besluitvorming en daarmee ultiem de bedrijfsvoering.

Bent u van mening dat er voldoende samenhang is in het door het pensioenfonds gehanteerde normenkader, dat het voldoende actueel is bij de huidige bestuurlijke inzichten en ook op juiste wijze wordt toegepast bij de besluitvormingsprocessen bij de uitdagingen die momenteel voor u liggen?

Dit is de zesentwintigste column in een serie over risicomanagement. De serie heeft tot doel de lezer te prikkelen om risicomanagement te beschouwen als een integraal onderdeel van het runnen van een pensioenfonds.

Meer columns van Dick Kamp