Dick Kamp & Raymond van Es: Toepassingen AI in de pensioensector

18 november 2025

Door Dick Kamp, Director Pension, Investment and Risk, Milliman Pensioenen, en Raymond van Es,  Principal en Practice Leader Data Science & AI, Milliman

AI heeft de potentie om de pensioensector ingrijpend te veranderen. Pensioenfondsen, pensioenuitvoerders en pensioenverzekeraars staan voor complexe uitdagingen, zoals het beheren van grote hoeveelheden data, het nauwkeurig voorspellen van toekomstige verplichtingen en rendementen, en het optimaliseren van de klantcommunicatie. AI biedt hiervoor steeds meer innovatieve oplossingen.

Op dit moment zijn er al veel mogelijkheden om AI toe te passen in de pensioensector:

1. Risicovoorspelling en Asset Management: AI-modellen kunnen enorme hoeveelheden financiële en economische data analyseren om de risico’s en rendementen van verschillende beleggingsportefeuilles te voorspellen. Zo kunnen pensioenfondsen hun beleggingen optimaliseren en beter inspelen op marktrisico's.
2. Persoonlijke communicatie en klantondersteuning: Chatbots en virtuele assistenten helpen om deelnemers sneller en persoonlijker te woord te staan. AI kan bovendien (mits getraind op informatie van specifieke regelingen) gepersonaliseerde pensioenoverzichten genereren, vragen beantwoorden en deelnemers proactief informeren over belangrijke keuzes. Ook kan AI helpen bij het vaststellen van (voorlopige) individuele risicoprofielen van de deelnemers door het analyseren van open data.
3. Procesautomatisering: AI kan administratieve processen automatiseren, bijvoorbeeld het verwerken van mutaties, het beoordelen van pensioenaanvragen en het uitvoeren van compliance checks. Dit verlaagt de kosten en verkleint bovendien de kans op menselijke fouten.
4. Beleidsformulering: AI kan ondersteunen in het formuleren van beleid. Door gerichte vraagstelling aan Large Language Modellen kan AI enerzijds checks doen op samenhang en consistentie, en anderzijds aanvullende elementen aandragen waarmee ontwikkelend beleid verder wordt verstevigd.
5. Risicoanalyse: AI-modellen zijn al bijzonder krachtig in het ondersteunen van eerstelijnsrisicomanagement. Het kan risico’s identificeren en analyseren binnen een beschreven casus en daarbij passende beheersmaatregelen voorstellen. Dit ondersteunt pensioenfondsen bij een integere en beheerste bedrijfsvoering.

Uitdagingen en beheersmaatregelen

Hoewel AI veel kansen biedt, zijn er ook belangrijke uitdagingen:

• Datakwaliteit en privacy: Pensioenfondsen werken met persoonsgevoelige data die vele tientallen jaren oud kunnen zijn. Het waarborgen van datakwaliteit en privacy (AVG) is essentieel. De kwaliteit, volledigheid en representativiteit van de data waarmee een AI-algoritme wordt getraind, is bepalend voor de kwaliteit van de applicatie.
• Transparantie en uitlegbaarheid: Beslissingen van AI-systemen moeten uitlegbaar zijn aan (ex-)deelnemers, toezichthouders en interne stakeholders.
• Ethiek en bias: AI-modellen kunnen onbedoeld discriminerende uitkomsten produceren als de onderliggende data bevooroordeeld is. Dit vraagt om zorgvuldige monitoring en ethische afwegingen. Het is daarom belangrijk om als pensioenfonds een ethisch kader op te stellen voor het gebruik van AI.
• Afhankelijkheid: Uitvoerders, risicomanagers en bestuurders kunnen erg vertrouwen op de uitkomsten van AI-modellen en daardoor onbedoeld kwalitatief mindere beleidsvorming ontwikkelen. Door zorgvuldig analytisch en gedisciplineerd het BOB-proces te doorlopen wordt dit risico beperkt en worden juist de bestuurlijke processen versterkt. Met name in de fase van oordeelsvorming wordt de AI-output systematisch afgezet tegen aanvullende data, vakinhoudelijke expertise en ethische overwegingen, zodat het uiteindelijke besluit rust op een breed gedragen, kritisch getoetst fundament in plaats van op een (te) eenzijdig vertrouwen in het algoritme.

Invloed van de nieuwe pensioenwet (Wet toekomst pensioenen)

De Wet toekomst pensioenen, die in 2023 is aangenomen, introduceert een nieuw pensioenstelsel met individuelere opbouw en meer transparantie richting deelnemers. Dit vraagt om meer maatwerk, frequente communicatie en flexibeler beheer van pensioenaanspraken. Dit is een stelsel waarbij AI nog meer in zijn kracht komt, omdat het in staat is om op basis van veel data voorspellingen te doen die helpen bij het …

• … personaliseren van communicatie en scenario-analyses voor deelnemers.
• … snel verwerken van veranderingen in persoonlijke situaties.
• … modelleren van verschillende toekomstscenario’s, zodat deelnemers beter geïnformeerd keuzes kunnen maken.
• … voorspellen van risicoprofielen ‘i.h.k.v. know your customer’.
• … ontwikkelen van meer gedifferentieerde beleggingsprofielen, waardoor de deelnemer meer persoonlijke beleggingskeuzes kan maken en daardoor meer self-empowered is bij een constant gehouden persoonlijk (leeftijdscohort)risicoprofiel.

En laten we ons realiseren dat we nog maar aan de oppervlakte schrapen met de mogelijkheden die AI ons gaat geven.

Het AI Pensioen van de toekomst

Naast het optimaliseren en ondersteunen van activiteiten onder het huidige pensioenstelsel kan AI op termijn ook leiden tot een nieuwe, innovatieve pensioenregeling. Deze op AI gebaseerde pensioenregeling zou kunnen functioneren als een dynamisch en gepersonaliseerd systeem, waarbij AI-agents deelnemers proactief ondersteunen bij het maken van keuzes rond hun pensioenopbouw. Deze AI-agents kunnen complexe analyses uitvoeren op basis van iemands persoonlijke situatie, marktomstandigheden en levensdoelen, en zo gepersonaliseerd advies geven of automatisch de beleggingsstrategie aanpassen. Daarnaast kunnen AI agents het collectief – bijvoorbeeld een pensioenfonds – ondersteunen door trends en risico’s te signaleren en collectieve beslissingen te optimaliseren, zodat zowel het individu als de groep profiteert van slimme technologie.

Het is echter belangrijk om ons te realiseren dat niet alle activiteiten door AI moeten worden uitgevoerd. Bepaalde processen, zoals het berekenen van wettelijke uitkeringen of het verwerken van vaste administratieve gegevens, zijn deterministisch van aard en kunnen efficiënter en transparanter met traditionele systemen worden afgehandeld. Bovendien blijft op sommige onderdelen de ‘human in the loop’ essentieel, bijvoorbeeld bij het nemen van ethische beslissingen of het begeleiden van deelnemers bij ingrijpende keuzes. Door AI vooral in te zetten waar onzekerheid en persoonlijke voorkeuren een rol spelen en mensen betrokken te houden bij gevoelige of complexe situaties ontstaat een pensioenregeling die innovatie en relatief meer zekerheid combineert. Dit leidt tot meer inzicht en betrokkenheid van deelnemers, terwijl het collectief als geheel profiteert van slimme ondersteuning.

Het belang van modelvalidatie

Aangezien AI-modellen steeds vaker worden ingezet voor kritieke beslissingen binnen de pensioensector en ook de regulering van deze modellen toeneemt, is een regelmatige en zorgvuldige modelvalidatie cruciaal. Dit houdt in dat modellen worden gecontroleerd op compliance, nauwkeurigheid, betrouwbaarheid en eerlijkheid. Validatie voorkomt foute beslissingen, beperkt risico’s en waarborgt vertrouwen bij deelnemers, bestuurders en toezichthouders. Om AI-modellen te valideren is een validatieraamwerk ontwikkeld, in lijn met de stappen voor het ontwikkelen van AI-applicaties, dat deze modellen toetst op zowel het voldoen aan de huidige regelgeving als aan de functionele specificaties, dat wil zeggen: doet het model waarvoor het ontwikkeld is? De kwaliteit van de beheeromgeving (opzet en bestaan) rondom het te valideren model is eveneens onderwerp van de validatie.

Conclusie: de pensioensector op een kantelpunt

AI transformeert de pensioensector naar een proactieve, gepersonaliseerde dienstverlening die effectief kan inspelen op de uitdagingen van de nieuwe pensioenwet. Pensioenfondsen en pensioenuitvoerders die nu investeren in AI-kennis, een ethisch kader ontwikkelen en beginnen met goed gevalideerde toepassingen, bouwen een cruciale voorsprong op. De toekomst ligt niet in het vervangen van menselijke expertise, maar in een symbiotisch systeem: AI neemt routinetaken en complexe analyses over, terwijl professionals zich richten op vertrouwensrelaties en strategische besluitvorming. Zo ontstaat een pensioensector die technologisch geavanceerd is, maar waar menselijk inbreng noodzakelijk blijft. Bent u klaar voor deze transformatie?

Dit is de vijfenveertigste column in een serie over risicomanagement. De serie heeft tot doel de lezer te prikkelen om risicomanagement te beschouwen als een integraal onderdeel van het runnen van een pensioenfonds

Meer columns van Dick Kamp