Harry Geels: Belangrijke lessen van onze zieke buur Duitsland

26 maart 2024

Door Harry Geels

Er zijn wel zes oorzaken aan te wijzen waarom Duitsland momenteel de zieke man van Europa is. Dat baart zorgen, omdat Nederland economisch gezien afhankelijk is van Duitsland. Er zijn ook enkele bijzondere lessen te trekken.

In januari dit jaar trokken duizenden boeren naar Berlijn om te protesteren tegen de afschaffing van een aantal belastingvoordelen afgekondigd in het kader van de klimaattransitie. Maar de ontevredenheid onder Duitsers in het algemeen en Duitse boeren in het bijzonder heeft een diepere oorzaak. Het gaat economisch namelijk niet goed met ons buurland. Daarvoor zijn ten minste zes oorzaken aan te wijzen (nummers 2, 3 en 4 slaan ook op Nederland). Voordat we die behandelen, eerst wat economische feiten om de opgelopen achterstand van de gemiddelde Duitser te duiden.

Zwakke economische statistieken

Duitsland heeft sinds de coronacrisis te maken met beperkte economische groei, zeker in relatie tot andere grote economische regio’s in de wereld, zoals China, India en de VS. In Figuur 1 is te zien dat het bbp per hoofd van de bevolking in Duitsland duidelijk is gaan achterlopen op dat van de VS. De laatste jaren is er zelfs sprake van verarming. Daarnaast geldt dat de vermogensongelijkheid in Duitsland groot is. Het mediane vermogen is kleiner dan dat van de Portugees of de Slowaak (Figuur 2) en maar net iets groter dan dat van de Griek. Het vermogen is bovendien in bezit van de bovenste 10% van de bevolking (Figuur 3).

Figuur 1: BBP per hoofd, Duitsland versus de VS

Figuur 2: Mediane vermogen per hoofd, in subset EU-landen

Figuur 3: Grote vermogensongelijkheid in Duitsland

Zes zorgelijke ontwikkelingen in Duitsland

Zoals gezegd zijn er zes belangrijke oorzaken aan te wijzen waarom het niet zo goed gaat in Duitsland.

1) Afhankelijkheid van China en concurrentie met Japan

Duitsland is voor zijn export afhankelijk van China. Maar waar vroeger iedereen in China Volkswagen reed, doet men dat tegenwoordig niet meer. Niet Duitsland maar China overspoelt de wereldmarkt met (elektrische) auto’s. Verder is Japan de natuurlijke concurrent van Duitsland en zorgt de verzwakking van de yen in de afgelopen jaren ervoor dat Japan (auto’s, kapitaalgoederen) veel beter kan concurreren met Duitsland. Duitsland liep vroeger voorop qua innovatie en kwaliteit. Die tijd is allang voorbij.

2) Bureaucratie

Wie op internet zoekt op Duitsland, Bureaucratie, en Memes kan zijn hart ophalen. Duitsland behoort tot de meest bureaucratische landen ter wereld, waarbij het overigens de omringende landen niet veel ontloopt. Ook landen als Luxemburg, België, Nederland, Denemarken en Frankrijk zijn bureaucratisch. Dat zijn ook allemaal landen waar de overheidsuitgaven meer dan 40% van het bbp uitmaken en gemiddeld 30% van de werkenden ambtenaar is. Onderzoek toont aan dat te veel bureaucratie groei belemmert: overheidsorganisaties staan niet bekend om hun productiviteitsgroei.

3) Complex belastingstelsel

Hoewel Duitsland in de middenmoot staat wat betreft de gemiddelde hoogte van belastingtarieven, wordt het belastingstelsel als complex beschouwd, vanwege 1) meerdere soorten belastingen, waarbij elk belastingtype zijn eigen regels, aftrekposten en vrijstellingen heeft, 2) progressieve inkomstenbelasting met belastingschijven, 3) vele belastingverdragen om dubbele belasting op in het buitenland verdiende inkomsten te voorkomen, 4) enorme hoeveelheid jurisprudentie, waardoor belastingwetten open zijn voor interpretatie, en 5) regionale verschillen, Bundesländer heffen immers ook hun eigen belastingen.

4) Grote afhankelijkheid van fossiele brandstoffen

Duitsland heeft in de afgelopen eeuw zijn economie vooral gebouwd op fossiele brandstoffen. Het staat in de EU op plaats 7 wat betreft het gebruik van fossiel (zie Figuur 4, overigens scoort Nederland hier nog slechter). Het bedrijfsleven van de topverbruikers lijdt onder de relatief hoge (fossiele) energietarieven. Het Amerikaanse en Chinese bedrijfsleven hebben toegang tot veel goedkopere energie. De VS omdat het zelfvoorzienend is en lagere heffingen kent en China vanwege de nu goedkope Russische energie.

Figuur 4: Gebruik fossiele brandstoffen EU-landen

5) Cultuur van risicomijding

Duitsers neigen risicomijdender te zijn dan veel andere Europeanen. Zo hecht de Duitse cultuur traditioneel veel waarde aan stabiliteit, veiligheid en langetermijnplanning. Er wordt sterk de nadruk gelegd op betrouwbaarheid, punctualiteit en het naleven van regels en procedures. Verder staan Duitsers bekend om hun hoge spaarquotum en hun afkeer van schulden. Het land heeft een traditie van sparen voor de toekomst, inclusief pensioenplanning en huiseigenaarschap. Deze benadering verkiest zekerheid boven speculatie. Verder wordt in het Duitse onderwijs de nadruk gelegd op praktische en technische beroepen en minder op finance en ondernemerschap. Duitsers staan, kort door de bocht, ook bekend om hun conservatieve investeringsgedrag, waarbij ze bovendien zaken neigen te doen bij dure financiële aanbieders.

6) Bedrijven hebben gebrekkige toegang tot kapitaalmarkten

Duitsland vertrouwt veel minder op de vrije kapitaalmarkten. Dit geldt zowel voor de publieke beurzen als voor de private markten (venture capital en private equity). Aandelen zijn vaak in familiebezit en als er gefinancierd moet worden, gaat dat grotendeels nog via het bancaire systeem. Dat heeft als voordeel dat er minder risico in het systeem zit, maar als nadeel dat startende bedrijven en grote bedrijven die een turnaround nodig hebben zich moeilijker kunnen financieren. In Figuur 5 is te zien dat Duitsland linksonder zit wat betreft het belang van de beurzen. Dit belemmert (groene) groei.

Figuur 5: Het belang van de aandelenmarkt als bron van financiering

Bron: AFME

Tot slot

In een veel gelezen recent artikel van Bloomberg werd de situatie bij onze oosterbuur toepasselijk als volgt samengevat: ‘Why Germany is rich, but the Germans are poor and angry’. De bureaucratie moet naar beneden en het bedrijfsleven moet toegang krijgen tot goedkopere energie en efficiëntere kapitaalmarkten, om te voorkomen dat nog meer Duitse bedrijven elders gaan investeren, zoals in de VS en China, of zelfs helemaal gaan stoppen. Nederland lijdt niet aan alle kwalen van de Duitse ziekte, maar komt wel in de buurt. Wij zijn dus gewaarschuwd!

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

Meer columns van Harry Geels