LFDE: Leren leven onder het juk van de staatsschuld

3 oktober 2023

Toen ratingbureau Fitch Ratings in augustus de zomerse rust verstoorde door de Verenigde Staten hun kredietrating van AAA, het hoogste niveau, te ontnemen, riep dat heel wat verbazing op. Twee maanden later lijken de feiten Fitch echter gelijk te geven: voor de 22e keer in nog geen 50 jaar flirten de Verenigde Staten alweer met een shutdown, waarbij tal van overheidsdiensten stilvallen doordat het Congres het niet eens kan worden over de begroting.

Dat was trouwens ook een van de voornaamste argumenten waarmee het ratingbureau zijn beslissing motiveerde: 'De teloorgang van het politieke bestuur in de afgelopen twee decennia, waardoor het meermaals tot een confrontatie over het schuldenplafond is gekomen die slechts op de valreep werd beslecht.'

De ratingverlaging, die voormalig minister van Financiën Larry Summers nog als 'bizar' en 'idioot' afdeed, lijkt vandaag dan ook een logisch en vooruitziend besluit.

Logisch gezien het unieke Amerikaanse politieke bestel, waarin de onderhandelingen over de begroting en het schuldenplafond bij gebrek aan meerderheid in het Congres vaak gebruikt worden als politiek breekijzer. Vooruitziend omdat ondanks de beter dan verwachte groei in de eerste helft van 2023 het tekort dit en de komende twee jaar kan oplopen tot 6%. Bovendien is dat begrotingstraject op lange termijn bijna onmogelijk vol te houden. Een ander argument dat Fitch aanhaalde was de rente.

Die stond begin augustus al hoog en is de afgelopen weken onophoudelijk verder gestegen – de Amerikaanse tienjaarsrente is opgelopen tot 4,65%. Dat maakt de molensteen van de Amerikaanse schuldenlast nog wat zwaarder. Een shutdown zou de Amerikaanse economie aan een dubbel risico blootstellen.

Een eerste gevaar is de kans dat dan ook Moody's, het laatste ratingbureau dat de Verenigde Staten nog in de veiligste categorie van emittenten indeelt, de kredietwaardigheid van het land verlaagt.

Het tweede risico schuilt bij de Fed, want bij een shutdown zou de centrale bank plots in het duister tasten. Als hun financiering wegvalt, zullen de overheidsdiensten namelijk niet langer officiële cijfers publiceren over de inflatie of andere indicatoren, zoals de arbeidsmarkt. Hoe zou de Fed, die zich naar eigen zeggen meer dan ooit door de cijfers laat leiden, nog geïnformeerde beslissingen kunnen nemen als ze compleet blind moet varen?

De renteverhogingen door de Federal Reserve en de Europese Centrale Bank hebben een einde gemaakt aan het aangename tijdperk waarin als solide beschouwde landen konden profiteren van een rente van bijna 0%. Er breekt een nieuw tijdperk van hogere rente aan, dat een strikter begrotingsbeleid vereist, want bij elke herfinanciering van de uitstaande schulden zal de rentesneeuwbal gestaag verder aanzwellen.

In tegenstelling tot andere deelnemers aan het economische verkeer heeft een land in theorie een oneindige levensduur. Hoeveel rente het moet betalen om schulden te kunnen maken, hangt dan ook niet zozeer af van de hoogte van de staatsschuld als wel van de houdbaarheid van het begrotingstraject. Als de indruk ontstaat dat de begroting in een straatje zonder einde zit, dreigt de rente enorm op te lopen, waardoor de sneeuwbal in een lawine verandert.

De Verenigde Staten, maar ook de landen van Europa, zullen zich moeten schikken naar dit nieuwe klimaat van positieve rente en noodgedwongen leren leven onder het juk van een hogere en duurdere staatsschuld dan ooit. Anders dreigen zij onherroepelijk te worden teruggefloten door de ratingbureaus en de markten.