AIV: Zonder het mondiale Zuiden missen Nederland en Europa de boot

September 10, 2025

Nederland en Europa moeten hun banden met het mondiale Zuiden verstevigen en verdiepen op basis van gelijkwaardigheid en wederzijdse belangen.

Hernieuwde samenwerking met het mondiale Zuiden is onmisbaar om de Nederlandse belangen in de snel veranderende wereld veilig te stellen. De tijden zijn veranderd; de wereld beweegt zich richting een multipolaire orde waarin landen uit het mondiale Zuiden hun rechtmatige positie op het wereldtoneel opeisen. Als Europa zich niet aanpast, komt het buitenspel te staan.

Dit schrijft de Adviesraad Internationale Vraagstukken in het advies Nederland, Europa en het mondiale Zuiden in een veranderende wereldorde . Landen in het mondiale Zuiden – een diverse groep landen waaronder India, Indonesië, Brazilië, Zuid-Afrika, Nigeria en tientallen middelgrote en kleine landen – worden steeds belangrijker in de wereldeconomie en internationale besluitvorming. De recente toenadering tussen India en China onderstreept dat zuidelijke grootmachten zelfstandig opereren en actief vormgeven aan de nieuwe wereldorde. Bovendien groeit de invloed van Rusland en China in het mondiale Zuiden gestaag, waaronder in Afrika.

Nu de VS zich terugtrekt uit internationale verdragen als het klimaatverdrag van Parijs en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), moeten Nederland en de EU steviger inzetten op de internationale rechtsorde en het hervormen van het multilaterale stelsel. Europa is meer dan ooit aangewezen op nieuwe samenwerking met het mondiale Zuiden, niet enkel om specifieke belangen veilig te stellen, maar ook als medestanders voor een rechtvaardige en stabiele wereldorde. Samenwerking met landen in het mondiale Zuiden is bovendien cruciaal voor Europa’s veiligheidsbelangen.

Het AIV-advies constateert dat Europa urgent moet inspelen op deze snel veranderende werkelijkheid. Europa lijkt vooral bezig met het in stand houden van de traditionele band met de Verenigde Staten, terwijl dat land zich recent juist heeft vervreemd van opkomende economieën zoals Zuid-Afrika, Brazilië en India. Daarmee loopt Europa het risico speelbal te worden van rivaliteit tussen Washington en Beijing, terwijl kansen op samenwerking met zuidelijke partners onbenut blijven. De belangen van Europa en het mondiale Zuiden liggen steeds meer in elkaars verlengde.

De AIV benadrukt dat Europa niet alleen economische kansen laat liggen – zoals toegang tot nieuwe markten en kritieke grondstoffen – maar ook zijn geloofwaardigheid ondermijnt als hoeder van de internationale rechtsorde en multilaterale samenwerking. Dubbele standaarden, bijvoorbeeld in de uiteenlopende reacties op oorlogsmisdaden in Oekraïne en Gaza, hebben het vertrouwen van veel zuidelijke landen in Europa ernstig aangetast.

Strategische verdieping van de relaties vergt een fundamentele omslag in de verhouding tot het mondiale Zuiden. Europa moet meer investeren in duurzame, gelijkwaardige partnerschappen in het mondiale Zuiden, en bereid zijn macht en welvaart te delen, onder andere door steun te geven aan de hervorming van internationale instellingen.

Nederland zou moeten investeren in versterkte relaties met een aantal zorgvuldig geselecteerde landen in het mondiale Zuiden. Ook zou Nederland meer initiatief moeten tonen voor innovatieve vormen van samenwerking met verschillende soorten landen in het mondiale Zuiden om specifieke problemen aan te pakken, bijvoorbeeld rond klimaatverandering, post-conflict wederopbouw of armoedebestrijding.

Bert Koenders, voorzitter van de AIV: “Volwaardige en gelijkwaardige partnerschappen met het mondiale Zuiden zijn urgent om te voorkomen dat we in een scenario terechtkomen waarin de EU buitenspel komt te staan, en een speelbal wordt van de rivaliteit tussen de VS en China. Daarom moet het volgende kabinet weer investeren in diplomatieke posten en inzetten op solide samenwerking met een aantal kernpartners in het Zuiden. Academische en culturele uitwisselingen versterken de goede relaties en helpen bij het signaleren van trends, kansen en risico’s. Het is aan ons om onze relevantie voor het mondiale Zuiden duidelijk te laten zien.”