Dick Kamp: Risicomanagement en reactiviteit
Door Dick Kamp, Director Pension, Investment & Risk bij Milliman Pensioen
Mensen hebben doorgaans de neiging tot reactief handelen. Ze negeren impactvolle gebeurtenissen wanneer actie vereist is en grijpen pas in als het te laat is. Laat me dit illustreren aan de hand van enkele recente voorbeelden.
Voorbeeld 1 betreft het nemen van maatregelen om klimaatverandering tegen te gaan. Wij, de mensheid, zijn al geruime tijd op de hoogte van de temperatuurstijging op aarde. We kennen de oorzaken en weten ook hoe het probleem moet worden opgelost. Pas nu het te laat dreigt te zijn, komen we, zij het heel moeizaam, op gang. Ontkenning van het probleem vindt nog steeds plaats.
Voorbeeld 2 betreft het ingrijpen in de landbouwsector. We liggen al geruime tijd op ramkoers met de natuur en met ‘Europa’. Ook hier weten we wat we moeten doen. Maar wij stellen ingrijpen steeds verder uit. Ontkenning van het probleem vindt nog steeds plaats.
Voorbeeld 3 betreft het reageren van Europa op de agressie van Rusland, de herverkiezing van Donald Trump en de opkomst van China als wereldmacht. Dit waren allemaal voorspelbare ontwikkelingen. Individuele (Europese) landen kunnen hier wellicht weinig aan doen, maar Europa als samenwerkingsverband wel. Ook hier wordt heel laat en misschien nog te weinig op elkaar afgestemd op gereageerd. Dit voorbeeld is zeker niet bedoeld om een politieke uitspraak te doen, maar wel om het gebrek aan proactief beleid te illustreren.
Soortgelijke voorbeelden zijn het missen van de ontwikkeling van de smartphone door Nokia, het missen van de opkomst van AI door Intel, enzovoort.
We hebben hier ook een (heel oud) spreekwoord voor: als het kalf verdronken is, dempt men de put. Kortom, het is een eeuwenoud fenomeen. Er is een mechanisme bij ons dat de risico’s die we zien impliciet accepteert, maar op het moment dat het eigenlijk te laat is, toch besluit te gaan handelen, of in risico termen: probeert te mitigeren. Want het risico ligt (bij nader inzien) toch voorbij de eerder al dan niet expliciet bepaalde eigen risicobereidheid. Het gevolg is dat de reactie vervolgens te laat of op zijn minst te duur is en daarmee minder effectief.
De vraag is over welk soort risico’s we het dan eigenlijk hebben. Is het onafhankelijk van de aard van het risico? De zich ontwikkelende realiteit is één van de mogelijke scenario’s. Het is wellicht onmogelijk om je op alle mogelijke scenario’s voor te bereiden. Misschien ligt daar het antwoord. Ik noem dat het kikker in kokend water-syndroom. Hoe kunnen we hiermee om gaan?
De rol van leiderschap is te leiden. En leiden is toewerken naar een doel. Om het doel en de weg ernaartoe vast te stellen, worden scenario’s opgesteld. Op die scenario’s kan dan worden voorbereid. Als zich een (heel) ander scenario voltrekt dan eerder bedacht is, komen er kinken in de kabel. En als het leiderschap zich dat niet realiseert, dan gebeurt er hetzelfde als met een kikker in een pan kokend water.
U kent wellicht het verhaal: doe een kikker in een pan met koud water en verwarm de pan. Vanwege zijn koudbloedigheid heeft de kikker te laat in de gaten dat hij gekookt wordt. Zou de kikker erbuiten staan en zien wat er gebeurt, dan heeft hij wel in de gaten dat het water kookt.
Iets in de psyche van de leiders (of het management) weerhoudt hen ervan om waar te nemen en/of te handelen.
Dit artikel gaat tot nu toe niet over pensioenfondsen. Want wat hebben pensioenfondsen op risicogebied goed voor elkaar?
Pensioenfondsen hebben uitgebreide risicoregisters voor alle belangrijke risico’s die denkbaar zijn. Voor al die risico’s zijn de risicohouding en de risicobereidheid vastgesteld, zijn scenario’s onderzocht en is de effectiviteit van beheersmaatregelen vastgesteld.
Het is goed voor pensioenfondsen om ook te reflecteren op risico’s en bijbehorende scenario’s op een ‘hoger’ niveau, die wat minder zijn uitgekristalliseerd en waar beheersmaatregelen nog wat minder duidelijk zijn. En dat is lastig. Houd je het niet bij, dan dreigt het risico van de kikker in kokend water.
Ik zal er enkele noemen, zeker niet uitputtend:
- klimaatrisco’s en de gevolgen voor de beleggingsportefeuille;
- het gedrag van deelnemers op de werking van het nieuwe pensioencontract;
- de overheid die meer investeringen vanuit pensioenfondsen verwacht in de Nederlandse of Europese economie;
- pensioenuitvoering (inclusief beleggingen) die veel te duur is.
Zo zijn er nog veel meer te benoemen.
Beste bestuurder, bent u alert op zich ontwikkelende risico’s, overziet u de bijbehorende scenario’s en beziet u of er voldoende beheersmaatregelen voorhanden zijn? Waar kunt u proactief handelen? Het antwoord is aan u.
Dit is de achtendertigste column in een serie over risicomanagement. De serie heeft tot doel de lezer te prikkelen om risicomanagement te beschouwen als een integraal onderdeel van het runnen van een pensioenfonds.
