Capital Group: Hoe bevolkingsafname de wereldeconomie kan ontwrichten

23 april 2024

China voegde zich onlangs bij de lange lijst van landen die in 2023 meer sterfgevallen dan geboortes hadden. Dit onderstreept een dalende bevolkingstrend die de wereldeconomie kan ontwrichten. Demografische veranderingen hebben grote gevolgen.

De Verenigde Naties voorspellen dat de wereldbevolking rond 2086 een piek zal bereiken, maar ik denk dat dit een optimistisch cijfer is. Een van de redenen is dat tijdens de pandemie het geboortecijfer in een aantal landen verder is afgenomen en het lijkt erop dat het einde van het probleem nog niet in zicht is. Zelfs in bepaalde Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen, waar het geboortecijfer traditioneel hoog is, ligt dit cijfer nu op 2,1 kinderen per vrouw. Volgens deze trends zou de bevolking rond 2050 een piek kunnen bereiken.

Demografisch keerpunt bereikt

Maar wat betekent een planeet met minder mensen voor de samenleving? Deze situatie is nieuw voor de moderne wereld, dus we zouden demografisch de Rubicon oversteken.

Demografie heeft invloed op wat mensen kopen en op het verdienmodel van een bedrijf. Vanuit een economisch perspectief is demografie eveneens een belangrijke factor voor monetair beleid en uiteindelijk ook voor het welzijn van de volgende generaties.

Ik kijk bij voorkeur naar landen afzonderlijk vanwege de specifieke kenmerken van elk land, zowel cultureel als beleidsmatig. In de Verenigde Staten zijn de demografische trends in vergelijking met andere ontwikkelde economieën gunstig voor groei, ook al is het geboortecijfer hier sinds de jaren zestig sterk gedaald naar het huidige gemiddelde van 1,7. Dat cijfer is misschien laag, maar ligt wel hoger dan dat in Europa, Japan en andere ontwikkelde economieën. Ik denk dat de bevolkingsafname in de VS minder ernstig zal zijn, deels vanwege het ruimere immigratiebeleid. Uit de statistieken blijkt dat immigranten vaak meer kinderen hebben.

Japan is waarschijnlijk het meest bestudeerde voorbeeld van een samenleving die in omvang afneemt. Het land ziet zijn bevolking al tientallen jaren teruglopen en de ervaring leert dat dit een sneeuwbaleffect kan hebben. In 2008 telde Japan 20.000 minder mensen en dat cijfer is sindsdien sterk opgelopen naar 831.872 in 2023. Premier Fumio Kishida kenschetste deze trend als “de grootste crisis waar ons land voor staat.”

 

De bevolkingsafname in China is nog maar pas ingezet, maar ik vermoed dat het land voor dezelfde uitdagingen zal komen te staan als Japan. Hoe de Chinese overheid hierop gaat reageren, in de zin van economische stimuleringsmaatregelen en verwachtingen ten aanzien van de productiviteit, is van belang. Het kan zijn dat China in een aantal opzichten kwetsbaarder is dan Japan omdat in vergelijking China op het moment van bevolkingsafname een veel lager economisch ontwikkelingsniveau heeft. China beëindigde zijn eenkindbeleid in 2016 en heeft sindsdien financiële voordelen ingesteld voor ouders om meerdere kinderen te krijgen, maar tot nu toe heeft dat nog niet geholpen.

Ik zeg niet dat het onmogelijk is om het demografische tij te keren, maar veel Scandinavische landen hebben het geprobeerd en zijn er niet in geslaagd. Ze hebben alles uit de kast gehaald, van financiële voordelen tot kinderopvang, maar al deze maatregelen hebben niets of nauwelijks iets uitgehaald.

Australië en landen in Zuidoost-Azië die voor de handel afhankelijk zijn van China, kunnen door de Chinese bevolkingsafname te maken krijgen met een tragere economische groei. Maar er zijn ook nieuwe mogelijkheden, omdat verschillende opkomende markten een betere demografie hebben en stimulansen kunnen bieden om de toeleveringsketens naar eigen land te brengen.

Een dalende bevolking is nadelig voor groei

Economen houden zich niet voor niets bezig met demografie. Eenvoudig gesteld is de economische groei van een land op lange termijn sterk afhankelijk van de bevolkingsgroei, waarbij het andere stukje van de puzzel de productiviteit is, waarmee de efficiëntie van werknemers wordt gemeten. Met andere woorden, als de bevolking met 2% groeit en de productiviteit met circa 1%, is het bruto binnenlands product van een land zo'n 3%.

Aanhoudende groei leidt uiteindelijk tot een hoger inkomen per persoon – een belangrijke indicator voor de algemene gezondheid van een economie. In de afgelopen generaties is het inkomen in een groot deel van de wereld gestegen, evenals de kwaliteit van leven.

De voor de hand liggende conclusie van de bevolkingsafname is dat er minder werknemers zijn, omdat er meer mensen met pensioen gaan. Dit kan leiden tot een verstoord evenwicht als de overheidsinkomsten uit belastingen dalen en de uitgaven voor gepensioneerden stijgen. Als dit gebeurt, zullen jongeren eerder weggaan uit dat land of die samenleving, waardoor het probleem nog groter wordt.

 

Er zijn ook verstrekkende gevolgen voor allerlei sectoren, van consumptiegoederen tot gezondheidszorg en de woningmarkt. Het tekort aan woningen zou kunnen toenemen, omdat door de krapte op de arbeidsmarkt en doordat ouderen langer in hun huis blijven wonen en minder snel verkopen, de huizenprijzen hoog blijven. Bedrijven zullen zich hier blijvend op moeten aanpassen. Toen de Amerikaanse Federal Reserve in maart 2022 de rente verhoogde, steeg de hypotheekrente bijvoorbeeld van zo'n 3% naar 8%. Woningbouwbedrijf Lennar gaf klanten toen hoge kortingen op de rentetarieven, waardoor hun woningaanbod beter betaalbaar werd.

Beleggers hebben zich terecht gericht op de gezondheidszorg als een sector waarin innovatie hard nodig is om het hoofd te bieden aan de dalende geboortecijfers, de hogere levensverwachting en de stijgende arbeidskosten. Het Amerikaanse CVS Health speelt in op deze demografische trends met onder meer inloopklinieken en het aanbieden van lagere prijzen voor medicijnen. Het bedrijf heeft ook geprobeerd om de kosten te verlagen door het integreren van de toeleveringsketen, onder andere door het overnemen van verzekeringsmaatschappijen en rechtstreekse onderhandelingen over geneesmiddelenprijzen.

Prijsverstoringen

Het lijkt misschien vreemd om het over deflatie te hebben, gezien de jarenlange strijd die centrale banken wereldwijd voeren tegen snelle prijsstijgingen. Het voorbeeld van Japan laat echter goed zien dat deflatie, ofwel dalende prijzen, het gevolg kunnen zijn van demografische verschuivingen.

Het beeld is duidelijk: Elke dag zijn er minder mensen in Japan en is er minder vraag naar goederen en diensten, wat een neerwaartse druk uitoefent op de prijzen. Als dit gebeurt, is de kans op een economische terugval of recessie groter en zijn de gebruikelijke instrumenten van centrale banken om een terugval tegen te gaan - zoals het verlagen van de rente – minder effectief. De Japanse centrale bank voerde in 2016 een beleid van negatieve rente in om de economische groei te stimuleren, maar dat beleid wordt alom gezien als een mislukking omdat het bbp van het land sinds het begin van de jaren negentig over de gehele linie zwak is.

Deflatie is een probleem waar geen enkele centrale bank mee te maken wil krijgen. Dalende prijzen worden in verband gebracht met stagnerende groei, zwakke bestedingen en een algemeen laag vertrouwen in de toekomst.

Japan is slechts één voorbeeld. Volgens sommige gezaghebbende economen kan de dalende demografische trend leiden tot een structureel hogere inflatie, omdat een krimpende beroepsbevolking de lonen en productiekosten opdrijft.

Kunnen robots ons redden?

Op dit moment is er sprake van een onbedoelde botsing van twee krachten: demografie en kunstmatige intelligentie (AI). Deze twee ontwrichtende megatrends zullen de toekomst van werk in de gezondheidszorg, productie, handel en nog veel meer andere sectoren veranderen.

Sommige mensen kijken misschien naar de huidige demografische trends en denken dat de wereld daar negatieve gevolgen van zal ondervinden. Anderen wijzen erop dat minder mensen ook een minder grote belasting voor het milieu kan betekenen. Er is een nauwe relatie tussen bevolkingsgroei en CO₂-uitstoot: Meer economische activiteit betekent ook meer CO₂-uitstoot.

AI zou een nieuw tijdperk van hogere productiviteit kunnen inluiden, dus misschien hebben we voor groei wel minder mensen nodig dan in het verleden.

Het is nog vroeg dag, maar ik hoop dat AI de leemtes kan opvullen die zijn ontstaan door demografische trends, zodat de slechtst denkbare scenario's ons bespaard blijven. En dat we in plaats daarvan zullen kijken naar een samenleving die niet alleen veerkrachtig is, maar zich ook heel goed kan aanpassen aan allerlei verstoringen.