Joeri de Wilde: Kapitalisme gaat het klimaat niet redden

12 september 2023

Door Joeri de Wilde, Investment Strategist bij Triodos Investment Management

Het kapitalisme is ongeloofwaardig als remedie tegen verdere opwarming van de aarde. En zelfs al zou het kapitalistische systeem de beste optie zijn, dan schieten we daar weinig mee op in een wereld waar steeds minder sprake is van universele waarden.

Het is een op het eerste oog relevante vraag wanneer het gaat over de problematische opwarming van de aarde: welk economisch systeem is het best, of beter gezegd, het minst slecht voor onze aarde? Vooral in het Westen wordt deze vraag vaak gesteld. Zo stond deze zomer in het NRC een dergelijk stuk naar aanleiding van nieuw onderzoek. De misleidende boodschap van het artikel: kapitalisme is voor het klimaat zo slecht nog niet.

Onterechte borstklopperij

Hoe kapitalistischer een systeem, hoe minder schadelijk voor het milieu. Dat is grofweg de uitkomst van een recent onderzoek vanuit de Yale-universiteit waarop het NRC-artikel zich baseert. In het rapport komen de onderzoekers tot een landen-ranking op basis van een variëteit aan milieu-indicatoren, die meten in hoeverre een land voldoet aan de internationale klimaat- en milieudoelen. De uitslag ten faveure van kapitalistische landen lijkt logisch: bij meer economisch ontwikkelde (lees: kapitalistische) landen speelt het bewustzijn van de (vernietiging) van onze leefomgeving een steeds grotere rol, en in combinatie met democratische controle leidt dat tot minder milieuschade.

Een blik op de onderzoeksmethodologie leert echter dat het onderzoek een belangrijke beperking kent: het houdt geen rekening met de milieuschade van producten die uit het buitenland komen. Nogal belangrijk als je systemen daadwerkelijk wilt vergelijken, zou je denken. Maar hierover niets in het NRC-artikel. Eveneens geen vermelding van het feit dat de vergelijking tussen systemen op zichzelf al lastig is, omdat de bijbehorende economieën zich in verschillende fases bevinden: vanzelfsprekend hebben de meer ontwikkelde, overwegend kapitalistische economieën een vooruitstrevender klimaatbeleid. Zij kunnen zich dit veroorloven, want ze hebben hun economische (vervuilende) ontwikkeling al doorgemaakt. Het blijft onbenoemd dat het kapitalistische systeem hierdoor juist verantwoordelijk is voor het leeuwendeel van de huidige opwarming van de aarde.

Universele waarden steeds verder te zoeken

Maar zelfs wanneer het kapitalistische systeem inderdaad de beste oplossing zou zijn voor de opwarming van de aarde, dan zouden we daar nog niet veel mee opschieten. De meest recente World Values Survey toont namelijk dat mensen uit verschillende werelddelen in hun denkwijze op belangrijke punten verder uit elkaar zijn gegroeid. Het gerenommeerde, grootschalige onderzoek beslaat deze keer de periode 2017-2022 en laat zien dat de kapitalistische westerse landen nog meer geseculariseerd en nog individualistischer zijn geworden, terwijl diverse (autocratische) regio’s uit het mondiale zuiden juist nog religieuzer en traditioneler geworden zijn.

Een groot deel van de wereld laat de ‘universele waarden’ van het westerse kapitalisme dus nog altijd links liggen, of maakt zelfs een beweging de andere kant op. Sterker nog, door de economische opkomst van landen als China, India en Brazilië leven we nu in een multipolaire wereld waarin geen sprake meer is van universele waarden, zo die er überhaupt ooit zijn geweest. Deze nieuwe machtsblokken botsen steeds vaker met het Westen, omdat ze de morele zendingsdrift van het Westen zat zijn.

Polderen zo gek nog niet

Het heeft dan ook geen nut het kapitalistische evangelie met bijbehorende waarden te blijven prediken, zeker niet waar het gaat om het klimaat. Natuurlijk moet het Westen voor haar waarden op blijven komen, maar voor het wereldwijde klimaatprobleem is ook een dosis pragmatisme nodig. Daarnaast sla je de plank gewoon behoorlijk mis als je stelt dat kapitalisme goed is voor het klimaat. Willen we verder komen, dan moeten we over systemen en waarden heen kunnen stappen. Zo bezien lijkt de beste optie voor het klimaat toch echt het Nederlandse polderen.