Harry Geels: Democratie in gevaar door de euro

1 mei 2020

Door Harry Geels

De regels worden bij de ECB steeds meer opgerekt om de euro overeind te houden. Het huidige eurosysteem verenigt zich sowieso lastig met democratische beginselen. 

Nederland zei in ooit in 2005 met grote meerderheid ‘nee’ tegen de Europese Grondwet, zoals vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. In een echte democratie zou je dan denken dat het Nederlandse volk geen Europese grondwet wil en dat die er dan ook niet zou komen. Maar wat gebeurde er binnen een jaar?

Het toenmalige kabinet diende een wet in die bijna een 100% kopie was van het Verdrag van Lissabon, alleen enkele kleine zaken als een Europees volkslied werden geschrapt. De Tweede en Eerste Kamer stemden vervolgens met de nieuwe wetgeving in, alsof de stem van het volk, zoals geuit tijdens het referendum, er niet meer toe deed.

Dubieuze introductie van de euro

In 2005 leek het alsof wij onze mening nog konden geven. Destijds mochten wij in het geheel niet meebeslissen over de introductie van de euro in 2002. Sterker nog, de Tweede Kamer stemde mede op basis van verdraaide informatie van Gerrit Zalm (‘de omwisselingskoers van de gulden naar de euro is correct’) in met de euro, waarna de Eerste Kamer niet eens meer over de invoering van de euro discussieerde en hem met een hamerstuk goedkeurde. 

De meeste landen waar de bevolking overigens wel over het al dan niet invoeren van de euro mocht meebeslissen, kozen niet voor de euro (Denemarken, Noorwegen en Zweden). En gezien de relatieve economische groei en koopkrachtontwikkeling na de introductie van de euro heeft die voor deze landen vooralsnog niet bepaald verkeerd uitgepakt. Het klassement van de rijkste Europese landen op basis van netto-inkomen wordt gedomineerd door landen die niet in de euro zitten.

Figuur: Netto-inkomen per hoofd (2019)

Bron: Gfk

Oprekking regels door EU

Toen de eurocrisis in 2010 (Ierse bankencrisis) en 2011 (Griekenland) oplaaide, werd deze door de EU misbruikt om de zogenaamde ‘no bail-out’ clausule uit het EU-verdrag opzij te zetten. De no bail-out clausule bepaalde dat elk land in de eurozone zelf volledig verantwoordelijk was en zou blijven voor zijn financieel-monetaire beleid en dus ook gewoon failliet zou moeten kunnen gaan, zónder dat de andere eurolanden of de ECB daar ook maar op enigerlei wijze bij betrokken worden.

De afschaffing van de no bail-out was een fundamentele verandering van de muntunie. Nederland heeft dit goedgekeurd buiten de kiezers om, terwijl onze soevereiniteit voor een deel werd opgegeven.  

In een opiniestuk in De Volkskrant http://www.volkskrant.nl/vk/nl/3184/opinie/article/detail/3565833/2013/12/20/De-democratie-wordt-geofferd-op-het-altaar-van-de-muntunie.dhtml betoogde destijds politiek econoom Bastiaan van Apeldoorn dat ‘de democratie wordt opgeofferd op het altaar van de muntunie’. Hij verbaasde zich terecht over de geringe aandacht die de media in 2013 gaven aan het EU-plan om tot een echte economische en monetaire unie te komen, waarbij Brussel zich met tal van terreinen mocht bemoeien, zoals de nationale begroting.

Oprekking regels door ECB

In de loop van de jaren heeft ook de ECB de regels verder opgerekt. Eerst mocht de ECB alleen staatsleningen kopen van solide landen met goede ratings, later mochten ook staatsleningen gekocht worden van landen als Griekenland en Italië. Eerst was het streven om pro rata van de grootte van de economieën te kopen, dus meer Duitse dan Italiaanse leningen. Het is echter een publiek geheim dat de ECB nu vooral Italiaanse staatsleningen koopt.

Niemand weet precies hoe het zit, want de ECB is hier niet transparant over. Als een deel van die leningen niet wordt afbetaald, draagt iedere belastingbetaler in de eurozone daar zijn steentje aan bij. Eurobonds avant la lettre dus. Terwijl de Nederlandse en Duitse overheden voor de Bühne zeggen dat ze geen eurobonds willen, trekt de ECB zijn eigen plan, en wordt Europese burgers een (on)democratisch rad voor de ogen gedraaid.

Het doel en het middel

Is het allemaal zo erg? Rechtvaardigt het doel (een goed werkende eurozone) niet het middel (ondemocratische stappen zetten)? Het antwoord hangt af van de vraag hoe belangrijk we een gemeenschappelijke munt vinden. Het belang of wellicht zelfs de noodzaak van een munt verdient op zijn minst een uitgebreidere discussie. Het geeft wél de politieke spagaat van sommige eurofiele partijen aan die zich sterk op democratische beginselen beroepen, zoals D66.

Disclaimer

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels.