Harry Geels: Gratuite geschop tegen marktdenken wordt plaag

Harry Geels: Gratuite geschop tegen marktdenken wordt plaag

Politics
Harry Geels

Door Harry Geels

Er is de laatste maanden een ware hetze tegen het marktdenken ontstaan. Maar het is niet het marktdenken dat voor problemen zorgt, maar juist het verkeerd toepassen ervan. De vele ingrepen van centrale banken en overheden ontwrichten het systeem. Zo is onder andere de ontstane ‘bail-out economy’ een heilloze weg.

Het gratuite afgeven op het kapitalisme neemt steeds grotere vormen aan. Zo schreef Marcel Levi een paar weken geleden in Het Parool een column over de vele mislukte privatiseringen in de zorg onder de titel ‘Bracht privatisering ons ooit iets goed?’. Teun van der Keuken deed er afgelopen weekend, eveneens in de Volkskrant, nog een schepje bovenop met een column: ‘Nu de burger een klant is geworden, kan hij keihard worden genaaid’, met als portee: ‘stop het marktdenken’! Het zijn zomaar wat voorbeelden van wat we in de logica ‘faulty generalizations’ of wellicht ook nog de ‘post hoc ergo propter hoc’ drogreden noemen.

Een aantal mislukte privatiseringen, vooral in de zorg- en nutssectoren, dient in dit geval de algemene conclusie dat marktwerking niet goed is. Het klopt dat diverse privatiseringen niet goed hebben uitgepakt. Maar dit komt vooral doordat deze in een monopolie of oligopolie terecht zijn terecht gekomen, waar juist geen of onvoldoende marktwerking is. Van monopolies en oligopolies is bekend dat ze juist zorgen voor minder innovatie en minder concurrentie, met als gevolg te hoge prijzen voor consumenten en in het kielzog daarvan bedrijven die veel winst maken en aandeelhouders en topmensen te veel kunnen ‘verwennen’.

De grote vraag is of bepaalde sectoren, zoals de bovengenoemde zorg- en nutssectoren, maar ook commercial banking, zich überhaupt voor marktwerking lenen, maar deze kwestie parkeren we voor een andere keer.

Kapitalisme gegaslight

Het kapitalisme wordt gegaslight. Het krijgt overal en nergens de schuld van: milieuvervuiling, inflatie, ongelijkheid enzovoort. Maar zoals in een ander essay betoogd, bestaat het kapitalisme in pure vorm niet meer.We leven in een systeem dat eerder ‘corporate socialism’ of ‘corporate welfare state’ kan worden genoemd. Hierin bestaat een (te) nauwe relatie tussen de grote bedrijven en de overheid en is er geen ‘level playing field’ meer tussen grote en kleine bedrijven. Dit systeem bevoordeelt het grote bedrijfsleven en benadeelt de consument.

Daar komt bij dat de overheid en centrale banken regelmatig ingrijpen in de vrije marktwerking. De overheid doet dit door middel van subsidies, bail-outs van bedrijven die ‘too big to fail’ zijn, belastingafspraken met bedrijven en tegenwoordig ook met prijsplafonds. De centrale banken grijpen in door de rente te manipuleren, door regelmatig financiële markten te ondersteunen en door middel van monetaire financiering. Al die ingrepen leiden tot een inefficiënte markt, waardoor weer nieuwe ingrepen nodig zijn. Helemaal geen vrij kapitalisme dus.

Dit is een heilloze weg, zo was ook de conclusie van een recent FD-artikel over dit onderwerp, onder de titel De compensatiemaatschappij is een doodlopende weg. Laten we eens vier voorbeelden van de negatieve gevolgen van de compensatiemaatschappij of ‘bail-out economy’ op een rijtje zetten.

1) Het creëren van een zombiemaatschappij

Vooral sinds de coronacrisis hebben overheid en centrale banken de maatschappij op grote schaal respectievelijk fiscaal en monetair ondersteund. De enorme geldinjecties hebben – mede door de problemen in de aanbodketens – geleid tot inflatie. En die inflatie is ook niet zomaar voorbij. Zo benoemt Bas Jacobs in bovenstaand FD-artikel terecht dat het nieuwe ondersteuningspakket waar de regering op Prinsjesdag mee kwam ter bestrijding van de negatieve gevolgen van de hoge energieprijzen, de inflatie alleen maar verder zal aanwakkeren.

Maar er is nog een ander gevolg van alle fiscale en monetaire ondersteuning, namelijk de enorme toename van het aantal zombiebedrijven en -staten, die alleen maar overeind kunnen blijven dankzij die steun. Het gevolg hiervan is dat er onvoldoende gesaneerd wordt en er teveel arbeidskrachten blijven hangen in bedrijven die eigenlijk geen of op beperktere schaal bestaansrecht hebben. Arbeidskrachten die nodig zijn in sectoren die juist hard groeien, bijvoorbeeld in de sectoren die de klimaattransitie kunnen versnellen.

Neem bijvoorbeeld al die mensen die binnen tien minuten boodschappen bezorgen. Dat is alleen mogelijk omdat geld gratis was, maar bij een normale rente zullen de kosten van deze bezorging zo sterk stijgen dat niemand er meer gebruikt van maakt. Wie zich afvraagt waar al die arbeidskrachten zijn gebleven: voor een deel dus in deze onzin-economie.

Figuur 1: ‘The march of the zombies’

04102022-Harry Geels-Figuur 1

2) Verkeerde waardering assets

Zoals bekend voeren centrale banken al jaren een beleid van financiële repressie, waarin de rente bewust te laag wordt gehouden, zoals ook verduidelijkt in een oude column onder de naam Leven in tijden van financiële repressie. Een negatief gevolg hiervan is een verkeerde prijsvorming. Koersen worden op de lange termijn fundamenteel bepaald door de contante waarde van de toekomstige kasstromen. Wordt de rente te veel en te lang gedrukt, dan wordt er niet meer geïnnoveerd. Dan is het veel veiliger om bestaande assets op te kopen, waaronder ook de eigen aandelen. Daardoor stijgt de waardering. Nieuw beleggingsgeld is zo jarenlang tegen hoge koersen aan het werk gezet, waardoor het rendement wordt gedrukt.

Jonge mensen hebben zich verder tegen hoge huizenprijzen een toegang moeten vechten op de huizenmarkt. Het goedkope geld heeft ook veel mensen naar de cryptomarkten gedreven, vaak op verkeerde momenten, met nu kapitaalvernietiging tot gevolg. De aandelen- en obligaties zijn inmiddels door de recente rentestijgingen aardig gecorrigeerd, waardoor er nu weer tegen redelijkere waarderingen kan worden ingestapt. De huizenmarkt moet en gaat waarschijnlijk nog corrigeren. Daar moeten de effecten van rentestijgingen nog doorsijpelen.

3) Wegnemen van goed risicobesef

Als de autoriteiten steeds opnieuw ondersteunen, verdwijnt ook het juiste besef van risico. Beleggers hebben jarenlang hun acties gebaseerd op de Fed Put. Huisjesmelkers zijn gaan geloven in een wereld waarin huizenprijzen alleen maar kunnen stijgen. Pensioenfondsen hebben jarenlang met LDI (Liability Driven Investments) portefeuilles gebouwd waarin de duration van de assets werden verlengd, regelmatig zelfs met ‘leverage’. Maar ‘reality is far more vicious than Russian Roulette’, zoals Nassim Taleb terecht schrijft in zijn boek Fooled by Randomness.

Dat bleek recent op de Britse pensioenmarkt, waar beleggers en hun risicomanagers de mogelijke negatieve consequenties van een sterk oplopende rente zwaar hadden onderschat en waar de Bank of Engeland de pensioensector een bailout moest geven. Taleb: ‘Where the risks of Russian Roulette are visible to anyone capable of multiplying and dividing by six, one does not observe the barrel of reality. Very rarely is the generator visible to the naked eye. One is thus capable of unwittingly playing Russian Roulette – and calling it by some alternative ‘low-risk’ name.’

4) Ongewenste ‘wealth transfers’

Zomaar wat voorbeelden van ‘wealth transfers’ die plaatsvinden als er in de vrije markt ingegrepen wordt. Als de rente lang te laag wordt gehouden, profiteren schuldenaren en betalen spaarders en gepensioneerden de rekening. ‘Tax rulings’ met grote bedrijven en bail-outs van bedrijven die ‘too big to fail’ zijn, verstoren het level playing field ten koste van kleine bedrijven (tekenend ook dat minister Sigrid Kaag van haar topambtenaren in het kader van de energiecompensaties het advies had gekregen dat kleine bedrijven wel failliet kunnen gaan omdat dit ‘geen maatschappelijk ontwrichtende werking zou hebben).

Een alternatief systeem

Het huidige economische systeem werkt verre van optimaal. Door de verwevenheid van politiek en bedrijfsleven zijn er inefficiënte monopolies en oligopolies ontstaan. Verder heeft de zeer uitgebreide politieke en monetaire inmenging gezorgd voor allerlei verstoringen. Ik stel een andere systeem voor: het ‘neo-democratisch kapitalisme’, een systeem waarin we veel meer vertrouwen op de ‘old-school’ vraag-en-aanbod-verhoudingen om tot een juister prijs- en risicobesef te komen. Want wat werkt beter dan de ‘wisdom of the crowd’?

Zo min mogelijk ingrijpen en stevige anti-mededigingswetgeving – om het ontstaan van monopolies en oligopolies tegen te gaan – zijn verder in het neo-democratisch kapitalisme het devies. Eventueel helpt de overheid de negatieve externe effecten bij productie van goederen en diensten beter in te prijzen. En vanzelfsprekend worden in dit systeem de democratie en de scheiding der (schaduw)machten weer in ere hersteld.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels