Han Dieperink: Droogte heeft grote gevolgen voor beleggers
Han Dieperink: Droogte heeft grote gevolgen voor beleggers
Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel
De zomer van 2022 is voor Nederland de vierde droge zomer in vijf jaar tijd. Naast dat er onvoldoende neerslag valt, wordt er minder water aangevoerd via de rivieren die Nederland binnenkomen. Het lijkt er op dat het droog blijft en dat zou kunnen betekenen dat de Rijn over enkele dagen al niet meer bevaarbaar is voor de commerciële vrachtvaart.
De lage waterstand in de rivieren zorgt er verder voor dat er minder energie kan worden opgewekt. Veel bedrijven langs de Rijn worden gedwongen om activiteiten te staken of sterk terug te schalen.
Het overgrote deel van de 200 miljoen ton vracht die per jaar in Duitsland per schip wordt vervoerd, gaat over de Rijn. Duitse ondernemers vinden de waterstanden in de Rijn nu net zo belangrijk als de hoge gasprijzen.
De bottleneck in de Rijn is de waterstand bij Kaub, nu 53 centimeter (boven de vaargeul van 130 centimeter). De lage waterstand in de Rijn doet denken aan de droogte in 2018, toen de lage waterstand maandenlang het vrachtverkeer hinderde.
Gevolgen van de droogte voor de Rijn
Het moment is uiterst ongunstig. Duitsland moet komende winter voldoende energie kunnen opwekken, gelet op de 80% reductie van het aardgas uit Rusland. Deels gaat dat via steenkool dat wordt vervoerd over de Rijn. Uniper, dat al een bail-out heeft gekregen van de Duitse overheid, geeft aan dat een 510 megawatt steenkolencentrale in Frankfurt waarschijnlijk onvoldoende steenkool heeft om te kunnen blijven produceren.
Het probleem op de Rijn wordt vergroot doordat banken de afgelopen jaren alleen maar grote schepen wilden financieren, terwijl veel kleinere schepen juist bij deze lage waterstand nog kunnen doorvaren. Veel van die kleinere (maar ook grotere) schepen varen tegenwoordig ook op de Donau, om via de Zwart Zee onder andere graan uit de Oekraïne te transporteren.
Droogte is ongebruikelijk vroeg en hevig
De lage waterstand komt dit keer vroeg in het jaar. Normaal wordt de laagste waterstand later in het jaar bereikt. Dat is dit keer niet uniek voor Noord-Europa. Ook in Frankrijk zijn diverse kerncentrales aan de Rhône en de Garonne gesloten vanwege de lage waterstand. Naast een tekort aan water heeft dat ook te maken met de maximum temperatuur van het water.
In het Verenigd Koninkrijk is de rivier de Thames voor het eerst in de gedocumenteerde geschiedenis drooggevallen, dankzij de heetste en droogste zomer in Engeland sinds de statistieken worden bijgehouden. In Londen werd dit jaar voor het eerst 40oC gemeten. In Zuidoost-Engeland mogen inwoners de tuin geen water meer geven, voor meerdere Engelsen een ramp op zichzelf. De situatie doet denken aan de 16 maanden droogte van 1976. Toen kwam zelfs de watervoorziening in gevaar en stonden mensen in de straat op rij om water te halen.
Crisis Italië mede het gevolg van droogte
De droogte en de hoge temperaturen zorgen voor bosbranden, lagere opbrengsten in de landbouw, verzilting (in Nederland van bijvoorbeeld de veenweidegebieden). In Italië is zelfs de noodtoestand uitgeroepen vanwege de lage waterstand in de rivier de Po.
De credit rating van Italië is door Moody’s verlaagd. Dat heeft vooral te maken met de gevoeligheid van de Italiaanse economie voor de gevolgen van de oorlog in de Oekraïne en het vertrek van Mario Draghi, maar de economische problemen worden vergroot door de droogte.
Er is minder energie uit waterkracht, een groot deel van de oogst in de Po-vlakte moet als verloren worden beschouwd. Doordat Italië nu een Baa3 rating heeft met een negative outlook, kan de ECB minder eenvoudig rechtvaardigen dat de huidige kredietopslagen voor Italië via het TPI-programma omlaag moeten worden gebracht.
Droogte in de context van klimaatverandering
De droogte en de hitte zijn geen uniek Europees probleem. Uit het klimaatrapport van de VN blijkt dat de dreigende klimaatcrisis zich ook nu laat voelen in veranderende weersomstandigheden. Het weer wordt in verschillende opzichten extremer en vooral voor de landbouw is dat geen goed nieuws.
Met name het risico van droogte meerdere jaren op rij kan voor een situatie zorgen die doet denken aan de ‘Dust Bowl’ in de jaren dertig, een fenomeen dat toen een belangrijke bijdrage leverde aan de Grote Depressie. Het Zuidwesten van de Verenigde Staten heeft nu te maken met de grootste droogte in 1200 jaar. De waterstand in de rivier de Colorado en in Lake Powell is zo laag, dat daarmee mogelijk volgend jaar zomer geen elektriciteit kan worden geproduceerd.
Wereldwijde leveringsproblemen
De hitte en de droogte zorgen voor nieuwe leveringsproblemen. Het meest geraakt wordt de agrarische sector, met als bijkomend risico verder oplopende voedselprijzen. Verder zorgt minder water direct voor minder elektriciteit uit waterkracht, waarmee de afhankelijkheid van dure fossiele brandstoffen verder toeneemt. Elektriciteitscentrales die warm afvalwater lozen, moeten worden stilgelegd en voor zover die fossiele brandstoffen per schip over rivieren worden vervoerd, zullen de transportkosten sterk stijgen.
Dit verklaart mede de explosieve stijging van de elektriciteitsprijzen in Europa. Zelfs Noorwegen overweegt om minder elektriciteit te exporteren. Ook zullen gasprijzen verder stijgen, omdat droogte in de Amazone en droogte in China er ook daar voor zorgen dat er minder elektriciteit uit waterkracht beschikbaar is en zij daardoor meer LNG moeten importeren. Dat concurreert dan met het LNG dat Europa wil gebruiken om de wintervoorraden op peil te brengen.
Mogelijk moeten ook de grootverbruikers in de industrie op het gebied van water worden stilgelegd. De Nederlandse industrie gebruikt jaarlijks zelfs meer water dan het volume in het IJsselmeer, met name voor koeling. Vooral de industrie draagt bij aan het uitputten van strategische watervoorraden, omdat ze vaak op één locatie zitten, dicht bij de steden waar de waterbehoefte al groot is, en ze pompen vaak dieper gelegen grondwater op. Vaak zijn nu al vele decennia nodig om die grondwaterbron weer aan te vullen.
Tot slot zorgt de droogte en het watertekort voor hogere kosten om water te zuiveren. Door de droogte stijgt de concentratie zouten en gifstoffen. Dat heeft niet alleen ongunstige effecten op het milieu, maar maakt het ook duurder om schoon drinkwater te produceren. Alles bij elkaar leidt de droogte tot hogere inflatie en zal deze tegelijkertijd een recessie verdiepen. Stagflatie dus, geen ideale omgeving voor beleggers.