Harry Geels: Zonnekoninggedrag en ongelijkheid gaan knellen
Harry Geels: Zonnekoninggedrag en ongelijkheid gaan knellen
Door Harry Geels
Er is sprake van zonnekoninggedrag onder met name bestuurders van grote Amerikaanse beursondernemingen en diverse politici. De coronacrisis heeft dit gedrag helaas versterkt. De ongelijkheid is verder vergroot. De hiermee samenhangende polarisatie is op het hoogste punt van de afgelopen eeuw terecht gekomen.
Naast de klimaatcrisis voltrekt zich de laatste jaren nog een andere grote crisis, namelijk die van de steeds groter wordende ongelijkheid in de westerse wereld. Helaas heeft de coronacrisis deze vergroot. In figuur 1 is te zien hoe de ratio ‘executive-median pay’ versus ‘(normal) employee pay’, in gewoon Nederlands de loonkloof, is veranderd tussen 2019 en 2020.
Figuur 1: Ratio 2019-2020 Executive-median pay versus employee pay (van de 200 best betalende beursgenoteerde Amerikaanse bedrijven)
Bron: New York Times/Equilar/Jason Kao, 11 juni 2021
De rode stippen geven aan dat de topmensen van de bedrijven in 2020, het coronajaar, meer gingen verdienen ten opzichte van de andere medewerkers. De grijze stippen geven de bedrijven aan waar de topmensen vorig kalenderjaar relatief minder zijn gaan verdienen. Het algemene beeld is dat topmensen het in de coronacrisis nog beter hebben gekregen.
Schokkend? Nee, de steeds groter wordende ongelijkheid is al jaren aan de gang. In figuur 2 is te zien hoe de reële beloning van Amerikaanse CEO’s (rode lijn) en ‘gewone arbeiders’ (blauwe lijn) zich van 1978 tot en met 2019 heeft ontwikkeld. Twee nuances zijn bij deze figuur wel op zijn plaats. De jaren zeventig waren een dieptepunt voor het bedrijfsleven en bedrijven zijn sindsdien wat betreft omzet gemiddeld genomen flink groter geworden.
Figuur 2: Reële compensatie CEO’s versus andere medewerkers, VS (1978-2019)
Bron: Economic Policy Institute
Veelzijdig zonnekoninggedrag
Het zonnekoninggedrag, dat zich in de VS overigens op grotere schaal heeft voorgedaan dan in Europa, gaat verder dan alleen het vergroten van de inkomenskloof. Volgens Transparency International zijn volgens de laatste meting van 2020 in de meeste landen de corruptiescores verslechterd ten opzichte van 2012.
Veel grote bedrijven en hun topmensen alsmede diverse politici hebben verder zich ingelaten met belastingontwijking. De zeer recent gepubliceerde Pandora Papers, als opvolger van de Panama Papers, zijn daarvan een nieuw bewijs.
De globalisatie faciliteerde grotere ongelijkheid
De inkomensongelijkheid kent twee hoofdoorzaken: de globalisatie en de afnemende macht van de vakbonden (en in bepaalde landen ook lagere belastingen). Toen in de jaren tachtig en negentig de arbeidsmarkten van China en later de Oost-Europese landen werden opengesteld op het wereldtoneel, gingen westerse ‘arbeiders’ rechtstreeks concurreren met de veel lagere inkomens van Chinezen en Oost-Europeanen, die er op vooruit zijn gegaan.
Bedrijven hebben de laatste decennia steeds gunstigere arbeids- en fiscale omstandigheden gekregen. De vakbonden stonden erbij en keken er naar. Figuur 3 laat zien dat vooral vanaf het begin van de jaren negentig de winsten van bedrijven sterk zijn gestegen (zie gele lijn), door vooral stijgende productiviteit, maar ook door beperkte loonstijgingen, steeds lagere winstbelastingen en ‘fiscale uitwegmogelijkheden’. Arbeiders hebben vanaf de jaren zeventig steeds minder van de door het bedrijfsleven verdiende koek gekregen (zie blauwe lijn).
Figuur 3: Beloningen medewerkers en winsten bedrijfsleven, VS, 10-jaars voortschrijdende gemiddelden, als percentage van het bbp
Bron: Morgan Stanley
Sterk toegenomen polarisatie
Uit figuur 4 blijkt dat in de VS ongelijkheid, hier gemeten met het deel van het inkomen dat aan de rijkste 1% is toegevallen, en politieke polarisatie met elkaar samenhangen. De polarisatie uit zich op verschillende manieren, zoals de opkomst van populistische partijen, een steeds grotere versnippering van het politieke landschap en de afname van het vertrouwen in de politiek, overheidsorganisaties en grote bedrijven.
Protestbewegingen zoals de gele hesjes in Frankrijk, of de Trump-aanhangers, feitelijk een groep van vooral ontevreden witte Amerikanen, zijn duidelijke uitingen van ontevredenheid. Uit figuur 4 blijkt verder dat de polarisatie in de VS nu op het hoogste niveau van de afgelopen honderd jaar staat. Dat zal in Europa niet veel anders zijn, al is de ongelijkheid en ontevredenheid hier minder.
Figuur 4: Ongelijkheid en politieke polarisatie op niveau jaren dertig
Bron: BCα Research 2021
Wanneer komt de omslag?
Polarisatie, ontevredenheid en gebrek aan vertrouwen in de politiek en grote (publieke) organisaties bestaan eigenlijk al jaren, zoals ook mooi uit dit artikel van The New York Times uit 2012 blijkt, alsof het pas recent werd geschreven. Echter, de steeds groter wordende ongelijkheid komt maar niet tot een echt kookpunt. Het lijkt er sterk op dat er nog steeds een voldoende grote groep mensen in het westen bestaat die het goed heeft en de status quo weet te handhaven.
Populistische politieke partijen lijken in de meeste landen niet goed aan te slaan, alsof de juiste leiders nog niet zijn opgestaan. Er lijkt ook een instigator te ontbreken. Mogelijk kunnen de sterk gestegen voedsel- en energieprijzen nu vuur in het buskruit gooien. Die zullen namelijk de ongelijkheid verder doen toenemen, omdat armere mensen een relatief groter deel van hun inkomen besteden aan voedsel en energie.
Institutionele beleggers moeten het voortouw nemen
Het is overigens beter dat er geen revolutie komt. We moeten ongelijkheid zo langzamerhand net zo serieus gaan nemen als het klimaat. Institutionele beleggers kunnen vooropgaan in de strijd, door bijvoorbeeld engagement aan te gaan met bedrijven waar extreme inkomensverschillen bestaan, of aan belastingontwijking wordt gedaan, of dit soort bedrijven uit te sluiten uit de beleggingsportefeuille.
Maar beleggers kunnen het niet alleen. Net zoals overheden waarschijnlijk CO2 moeten gaan belasten om de echte klimaattransitie in gang te zetten, moeten ze exorbitante beloningen zwaarder belasten en fiscale ontwijking ontmoedigen. De eerste stappen worden gezet, maar het gaat nog langzaam.
Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels