Harry Geels: De rol van toeval in het leven én op de financiële markten

2 december 2025

Tijdens een vakantie in een klein Noord-Iers kustplaatsje zat ik ooit eens onverwacht tegenover mijn voormalige aardrijkskundeleraar. Een toevallige ontmoeting, zou je denken. Maar hoe ‘toevallig’ is toeval werkelijk? Deze vraag is relevanter dan ze lijkt: bij beleggers, ondernemers en wetenschappers bepaalt de manier waarop zij met het onverwachte omgaan vaak hun succes. In deze column presenteer ik een praktisch driedelig kader dat helpt om de rol van toeval beter te begrijpen. Het bouwt voort op filosofische inzichten, maar is vooral bedoeld voor toepassing in de echte wereld, van carrièrekansen tot marktdynamiek.

1. Toeval als gemanifesteerde kleine kans (uitkomsttoeval)

De eerste vorm van toeval is de meest intuïtieve: een onwaarschijnlijke gebeurtenis die zich daadwerkelijk voordoet: de loterij winnen, de juiste persoon op het juiste moment ontmoeten, of een dakpan die precies op jouw hoofd valt.

Wat deze vorm van toeval kenmerkt:

• een kans was al bekend of impliciet aanwezig
• de uitkomst is extreem
• de gebeurtenis valt binnen een voorspelbaar kansdomein

Het is belangrijk te beseffen dat toeval pas betekenis krijgt wanneer we het ook waarnemen. Iemand kan het winnende lot verliezen. Bij een andere tafel in het Noord-Ierse restaurant had ik mijn oud-leraar mogelijk nooit gezien. Toeval vraagt dus niet alleen waarschijnlijkheid, maar ook observatie (en soms interpretatie).

In het Engels heet dit type toeval meestal (by) chance. Dat woord is preciezer dan ons Nederlandse ‘toeval’: het gaat om een kleine kans die zich manifesteert, positief (luck) of negatief (bad luck).

2. Toeval als willekeur of ‘random walk’ (procestoeval)

Waar de eerste vorm betrekking heeft op een uitkomst, gaat de tweede vorm over het pad waarlangs gebeurtenissen zich ontwikkelen. In de financiële markten is dit type ‘toeval’ alomtegenwoordig. Marktprijzen bewegen volgens een dynamiek van actie en reactie: nieuws, sentiment, handelssystemen, geopolitiek en liquiditeit beïnvloeden elkaar voortdurend. Het resultaat is een chaotisch patroon met een zekere bandbreedte, maar nooit een perfect voorspelbaar verloop. Wiskundig spreken we ook wel van een stochastisch proces.

Deze vorm van toeval - de Engelsen spreken hier van contingency - beschrijft de voortdurende onzekerheid in systemen waarin talloze variabelen elkaar beïnvloeden. Het doet denken aan het bekende ‘butterfly effect’: kleine gebeurtenissen kunnen grote gevolgen krijgen. Belangrijk hier is dat de onzekerheid structureel is. We weten dat het pad onzeker is, maar niet hoe het precies zal verlopen. Daarom wordt vaak (met behulp van Monte Carlo-analyses) een waaier van mogelijke uitkomsten getoond in plaats van één voorspelling.

Voor beleggers is dit essentieel: wie een portefeuille bouwt alsof de toekomst voorspelbaar is, krijgt vroeg of laat te maken met schokken. Wie accepteert dat markten een random walk vertonen, richt zich juist op robuustheid en spreiding in de portefeuille.

3. Toeval als serendipiteit (betekenistoeval)

De derde vorm van toeval is minder statistisch en meer psychologisch: toeval dat zich niet alleen voordoet, maar ook een betekenis krijgt. Serendipiteit is het onverwachte inzicht of de onverwachte ontdekking die zich aandient wanneer je er ontvankelijk voor bent.

Dit is geen mystiek, maar een houding: wie met open aandacht door het leven gaat, ziet meer mogelijkheden en legt sneller verbanden tussen ogenschijnlijk losse gebeurtenissen. Zoals serendipiteitsexpert Pek van Andel het noemde: ‘serendipiteit is de kunst van de loszittende oogkleppen’. Of zoals Paulo Coelho het wat betreft ontmoetingen met mensen zo mooi in zijn roman ‘Elf Minuten’ opschreef: ‘Belangrijke ontmoetingen worden door de zielen gepland lang voordat de lichamen elkaar zien’.  

Serendipiteit vraagt drie dingen:

1. een ‘toevallige’ gebeurtenis
2. de juiste mentale staat om die gebeurtenis als waardevol te herkennen
3. de bereidheid om er iets mee te doen

In innovatie, ondernemerschap en carrièreontwikkeling speelt dit vaak een grote rol. Veel belangrijke ontdekkingen, van penicilline tot Post-it-notes, waren het resultaat van een ‘toevallige’ gebeurtenis, in combinatie met aandachtig en creatief denken.

Toeval en succes volgens Taleb

Probabiliteitsprofessor en onvolprezen filosoof Nassim Taleb stelt dat een groot deel van wat we ‘succes’ noemen eigenlijk geluk (luck) is. Niet omdat mensen geen talent of inzet hebben, maar omdat uitkomsttoeval en procestoeval een grote rol spelen in de timing van kansen.

Taleb is echter niet fatalistisch. Hij betoogt juist dat we onze blootstelling aan positieve vormen van ‘toeval’ kunnen vergroten en onze kwetsbaarheid voor negatieve schokken kunnen verkleinen. Zijn concept van antifragiliteit - structuren (of portefeuilles) bouwen die sterker worden door volatiliteit - sluit perfect aan bij de erkenning dat de wereld fundamenteel onzeker is.

Doorzettingsvermogen, discipline, passie en een groeimindset verhogen onze kansen op positieve uitkomsten. Succes heeft veel vaders en moeders. In de financiële wereld geldt hetzelfde: een portefeuille die bestand is tegen onvoorziene gebeurtenissen, is beter voorbereid op de grillen van de markt.

Conclusie: toeval begrijpen om beter te handelen

Toeval is niet één ding, maar minstens drie dingen:

1. Uitkomsttoeval: een kleine kans die zich manifesteert (en waargenomen wordt)
2. Procestoeval: de permanente onzekerheid in het pad van gebeurtenissen
3. Betekenistoeval (serendipiteit): de onverwachte vondst die je herkent en benut

Door deze vormen van elkaar te onderscheiden worden we niet alleen betere beleggers, maar ook betere beslissers in het dagelijks leven. Toeval laat zich niet uitschakelen, maar wel begrijpen. En wie het begrijpt, kan er zijn voordeel mee doen.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels

 

Meer columns van Harry Geels