Roland van den Brink: Handvat voor risicobeheersing bij geopolitieke mist
Door Roland van den Brink, oprichter van TrigNum
Bijna elke week wordt het importbeleid van Amerika aangepast, met geopolitieke spanningen tot gevolg. Toezichthouders benadrukken het belang om met scenario’s mogelijke consequenties in kaart te brengen. Parameters als rendement, inflatie en economische groei schetsen echter slechts een deel van de ontstane situatie. Ook het verloop van financiële markten kan misleidend zijn.
In deze column beschrijf ik een aanpak die eveneens aandacht geeft aan het sentiment binnen landen en wijs op een methode om gericht vragen te stellen.
Duale situatie
Sinds april zijn er bijna dagelijks alarmerende berichten over de Amerikaanse economie. De havens van Los Angeles en Long Beach, de drukste van de VS, melden dat het aantal inkomende schepen met bijna de helft is afgenomen en dat lege containers vaker dan voorheen de havens verlaten. Dit heeft geleid tot minder werk voor truckers, havenarbeiders en magazijnmedewerkers. Grote importeurs als Walmart hebben aangegeven dat prijsstijgingen onvermijdelijk zijn en de logistieke congestie leidt tot minder keuze voor de consument. Amerikaanse boeren protesteren nu de export naar China flink is gedaald en de kosten van meststoffen, bestrijdingsmiddelen en landbouwmachines zijn gestegen.
Soms wordt bij dit soort berichten echter vergeten dat de Amerikaanse economie veerkrachtig is en dat de overheid voldoende middelen heeft om een grote neergang te matigen. Amerika is de thuisbasis van ‘s werelds rijkste consumenten. Hoewel de VS slechts 4% van de wereldbevolking heeft, consumeert het meer dan 25% van de mondiale productie. In mei daalde de Amerikaanse kerninflatie en het handelstekort, en herstelde het consumentenvertrouwen licht.
De vooruitzichten op het gebied van ICT en wapenindustrie zijn uitstekend. Trumps houwtjetouwtjebeleid versnelt de samenwerking tussen landen. Vietnam, India, Indonesië, Filippijnen, Polen en grote delen van Zuid-Amerika ontwikkelen zich gestaag. De toegevoegde waarde hiervan is mondiaal mogelijk groter dan de tarief-schade. Dit verklaart deels waarom de markt kalm reageerde op de verlaging van de kredietstatus door Moody’s.
Kortom, het beeld voor de nabije toekomst is mistig. Hieronder staat een stappenplan dat kan helpen als aanvulling op de gebruikelijke scenario-methodiek.
Stap 1: Denk na over de duur van de tarief-impact
Een oorlog beginnen is gemakkelijker dan deze te beëindigen, vandaar dat de gevolgen van de handelsoorlog waarschijnlijk minstens twee jaar doorwerken. Een lage olieprijs compenseert een deel van de negatieve effecten, wat de duur van de Trump’s strijd waarschijnlijk verlengt. Een forse stijging daarentegen zal de politiek dwingen om vlot andere maatregelen te overwegen. Niet alleen in Amerika, maar wereldwijd.
Stap 2: Bepaal de zwakste schakel, bepaal de impact en volg deze
Er zijn een aantal wetmatigheden in de financiële markten en één daarvan is dat bij neergang veelal de zwakste schakel wordt getoetst. Hieronder heb ik een aanzet beschreven voor de drie meest bepalende regio’s.
Amerika
Fors oplopende rentebetalingen door de overheid en een dalende dollar worden vaak genoemd als externe kwetsbaarheid, met de hoop dat dit de Amerikaanse regering ertoe aanzet andere beleidskeuzes te maken.
Mijn inschatting is dat het eerder een interne ontwikkeling zal zijn die de koers verlegt. Meer dan de helft van de Amerikaanse consumenten heeft minder dan $ 2.000 aan spaargeld. In armere gebieden waar vroeger de maakindustrie was, is er veel steun voor Trump’s MAGA-beleid, maar dan moeten er geen tegenvallers komen zoals een hogere inflatie, ontslaggolven of lege schappen. Het volgen van indicatoren die de steun van de bevolking meten, zoals opgesteld door bijvoorbeeld Gallup, oogt verstandig.
China
Diverse analisten betogen dat het botte tariefbeleid ‘Het Middenland’ sterker maakt, mede doordat het versnelt de banden met vele landen aanhaalt. De export naar de VS kan daardoor verlegd worden, waardoor de schade beperkt blijft. Ik ben in de afgelopen 12 maanden echter vijf keer in China geweest en ik schat in dat deflatie en sociale onrust op kortere termijn het land kwetsbaar maakt.
Xi’s beleid sinds 2018 en de aanhoudende vastgoedcrisis zorgen ervoor dat inwoners zowel in uitingen als in hun uitgaven voorzichtig zijn. Het land kent overproductie, behoedzame interne consumptie en verminderde export. Veel ondernemingen en middenstanders leiden verlies en trachten te overleven met prijsverlagingen in de hoop op betere tijden. De dalende rente in China en de recente prijsdaling door de autofabrikant BYD met 35% van enkele modellen zijn veelzeggend. Deze factoren kunnen minder rationeel CCP-beleid bevorderen, wat markten bevreesd. Bijvoorbeeld Clingendael en Enodo Economics bieden hierover bruikbare informatie.
Europa
Ons continent is kwetsbaar qua energievoorziening (onder andere LNG-import) en ook militair leunen we de komende jaren nog op Amerika. Met name de stemming onder Duitse bedrijven is erg somber. Naast de verhoogde importtarieven voor auto’s, aluminium en staal, spelen ook de hoge energielasten en concurrentie uit China een rol. Trumps team kijkt neer op de verzorgingsstaat Europa, met hoge belastingen, weinig politieke daadkracht, knellende regelgeving en problemen met immigranten. Het recente Franse rapport ‘L'influence de la mouvance des Frères musulmans’ over de invloed van de radicale Moslimbroederschap in het onderwijs, bij verenigingen en op sociale media draagt daaraan bij.
Als meest kwetsbare regio is de kans reëel dat bij dalende populariteit van Trump, Europa hard wordt aangepakt. De hogere energiekosten dan elders in combinatie met weinig politieke consensus en het vasthouden aan verworven rechten, maakt dat Europa een forse prijs betaalt in de vorm van werkeloosheid en verder oplopende schulden. De olieprijs en de Europese rentes op de kapitaalmarkt ogen als de meest bepalende indicatoren om het risicoprofiel van de beleggingen te heroverwegen.
Stap 3: Let op specifieke signalen en vraag om een verklaring
De chaostheorie biedt bij mist een handvat: als een koers of cijferreeks zich - meer dan gebruikelijk - in een rechte lijn beweegt, dan bouwt zich spanning op. Ik heb dit eerder toegelicht (‘Betere risicobeheer door toepassing chaostheorie’, FI magazine 4/2014, pagina’s 84-86). Eind 2021 steeg de Europese rente bijvoorbeeld bijna 50 dagen in een rechte lijn. In zo’n geval is het raadzaam om een nadere toelichting te vragen. Als er geen passende verklaring voor is, duidt het op een toenemende instabiliteit en is ‘verhoogde dijkbewaking’ raadzaam. Een voordeel van deze aanpak is dat het ook van toepassing op ogenschijnlijk minder belangrijke parameters, wat het universum van te volgen parameters sterk vergroot.
Tenslotte
De zaden van de ondergang van elk groot rijk zijn ingebed in de vruchten van zijn successen. Het waren Amerikaanse bedrijven die dertig jaar profiteerden van productie in lagelonenlanden zoals China die Nobelprijswinnaar Milton Friedman er in 2005 toe brachten te zeggen: ‘There is no such thing as an American job.’ Trumps beleid is deels gebaseerd op nostalgie, kenmerkend voor rijke en machtige landen die op deelterreinen concurrentiekracht verliezen. Brexit is een soortgelijke uiting van terugverlangen.
Dat Trumps beleid meer koopmanslogica dan diplomatie ademt, maakt het polariserend, maar ook herkenbaar. Ook Nederland had in de Gouden Eeuw een koopmansgedreven overheid. Als de geopolitieke omgeving grilliger wordt, vraagt dat om een aanpassing van gangbare methoden van risicobeheersing. Door van veel parameters het gedrag te volgen, vangt men eerder relevante signalen op die rekening houden met emoties en minder voor de hand liggende veranderingen.