Han Dieperink: Nog meer Nederlandse AI-winnaars

22 augustus 2023

Door Han Dieperink, geschreven op persoonlijke titel

Ons land telt enkele grote wetenschappelijke uitgeverijen die beschikken over need-to-know informatie. Met Artificial Intelligence (AI) kan deze informatie veel beter ontsloten worden. Dat is goed voor de groei en voor de marges.

Nederland is internationaal opmerkelijk sterk vertegenwoordigd op het gebied van wetenschappelijke uitgeverijen. Dat is te danken aan een combinatie van factoren uit het verleden. Nederland is een klein en compact land ingeklemd tussen Europese grootmachten, dat graag over de grenzen heen kijkt. De boekdrukkunst is weliswaar in Duitsland uitgevonden, maar dankzij de open Nederlandse cultuur konden wetenschappers hier volop profiteren van de vrijheid.

Op wetenschappelijk gebied is Nederland een kleine grootmacht. Wat betreft het aantal wetenschappelijke publicaties per inwoner behoort ons land tot de wereldtop. Die artikelen worden gemiddeld genomen ook vaak geciteerd. Daar eindigen we op een tweede plaats, na Zwitserland. Maar gecorrigeerd voor het geld dat we in de wetenschap stoppen, staat Nederland op eenzame hoogte.

Nederland als uniek kennisland

Nederland was lange tijd ook een land van multinationals, onder andere vanwege de hoog opgeleide bevolking, de infrastructuur, de arbeidsrust en de culturele diversiteit, maar vooral vanwege de vriendelijke fiscale wetgeving.

De randstad is feitelijk één grote metropool. Als de oppervlakte ervan wordt vergeleken met die van andere grootstedelijke gebieden, dan moeten zelfs delen van Duitsland en België ertoe worden gerekend. Al deze gebieden liggen in het gebied van de Blauwe Banaan, het deel van Europa dat slechts 20% van het landoppervlakte beslaat en maar liefst 80% van de economische activiteit omvat.

In Nederland zijn dertien internationaal hoog aangeschreven universiteiten. Dezelfde clustereffecten die van Silicon Valley een succes hebben gemaakt, werken ook hier. Gelijksoortige bedrijven trekken talent, kapitaal en ook weer andere bedrijven aan. Bovendien zit de cluster Nederland in het midden van andere Europese clusters in Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk.

Daar komt nog bij dat Nederland in spoorwegkilometers het vierde land van Europa is en in Europa zelfs de hoogste dichtheid heeft van wegen. Vergeleken met andere clusters kunnen onderzoekers hier efficiënt samenwerken. Daar komen nog de vliegverbindingen van Schiphol en het internetknooppunt van Amsterdam bij.

Universiteiten krijgen in Nederland traditioneel veel vrijheid om hoogleraren te benoemen en de wetenschappelijke koers te bepalen. Op de Times Higher Education list van de 980 beste universiteiten viel tot voor kort geen enkele Nederlandse universiteit buiten de top-250, dus feitelijk vallen deze in het bovenste kwartiel. Dat is uniek vergeleken met andere landen. 

Ook uniek is een typisch Nederlands gebrek aan ontzag voor hiërarchie. waardoor jong talent veel sneller de kans heeft om op te klimmen. Wetenschap is in essentie het ter discussie stellen van bestaande ideeën en ons land lijkt daarvoor gemaakt te zijn. Waar in de Angelsaksische wereld universiteiten meestal hun eigen uitgeverijen hebben, is dat in Nederland overgelaten aan de vrije markt. Die uitgeverijen profiteren nu volop van de nieuwe technieken op het gebied van AI.

De mogelijkheden van AI voor uitgeverijen

Er is tot op heden geen technologie zo snel omarmd als generatieve AI. Bijna elk onderdeel van de economie krijgt in de toekomst te maken met een vorm hiervan. Vaak wordt AI gezien als een bedreiging, maar voor de wetenschap en wetenschappelijke uitgevers is het veel meer een kans. Dat komt doordat de kwaliteit van kunstmatige intelligentie afhankelijk is van de kwaliteit van de onderliggende data.

Nu gebruikt de standaardversie van ChatGPT publiekelijk beschikbare data tot 2021. Maar als een versie ook kan draaien op de databases van bedrijven als RELX (Reed Elsevier) en Wolters Kluwer, dan neemt de toegevoegde waarde van deze uitgevers voor hun klanten snel toe.

Nog niet zo lang geleden moesten wetenschappers voor bronnenonderzoek lange tijd de bibliotheek in, waar een kopie kon worden gemaakt van het relevante stuk tekst. Soms stond de informatie op een microfiche, waar met veel moeite een afdruk van kon worden gemaakt. Wat dat betreft is er al veel tijd bespaard, maar nog altijd bleef de onzekerheid of wel alle bronnen waren geraadpleegd.

Door de sterk toegenomen hoeveelheid informatie is het ook niet meer te doen om alles te lezen en te analyseren. Dat fenomeen is met AI voorbij. Als RELX en Wolters Kluwer het slim aanpakken, dan is bijvoorbeeld een state-of-the-art pleitnota in concept voortaan binnen een half uur gereed. Zonder dat daarbij stagiairs of zelfs maar medewerkers aan te pas zijn gekomen. Dat zal wel even wennen zijn voor de advocaten die nu nog bandjes inspreken. De productiviteitswinst is enorm. Dat geldt ook voor saai en geestdodend werk van accountants, riskmanagers, compliance-officers, cdd-specialisten et cetera, vaak allemaal klant bij deze uitgevers.

De indrukwekkende groei van RELX

Het is geen toeval dat de autonome groei van RELX in de afgelopen vijf jaar is gestegen. Dit bedrijf maakte gebruik van nieuwe technieken, waaronder bijvoorbeeld machine learning, waarmee het zijn concurrentiepositie heeft verbeterd. Een nieuwe uitgever die met behulp van AI de markt wil veroveren, heeft geen toegang tot de deze data. Bovendien kan er ook informatie worden gegenereerd met bestaande klanten die de database gebruiken, zodat het bestaande klantennetwerk een extra barrière kan vormen.

Op dit moment gaat gemiddeld 2% tot 3% van de omzet van een gemiddeld advocatenkantoor naar bedrijven als RELX en Wolters Kluwer. Opeens zijn deze bedrijven ook in staat om veel meer taken van het bestaande personeel over te nemen. Dat gaat dan al snel om tientallen procenten van de omzet, met dus forse upside voor de uitgevers.

Natuurlijk kunnen advocaten, fiscalisten, accountants, riskmanagers, consultants et cetera proberen hun eigen ChatGPT op te zetten, maar de schaalvoordelen van generatieve AI zijn erg groot. Groter is dus beter. Dat is in het voordeel van bedrijven als RELX en Wolters Kluwer, die hebben bewezen dat ze voldoende kritische massa hebben, al zal de lang beoogde fusie tussen deze partijen ook op het gebied van AI waarde toevoegen.

Meer columns van Han Dieperink