Ethenea: Stress op de interbancaire markt – Lehman Brothers reloaded?

Ethenea: Stress op de interbancaire markt – Lehman Brothers reloaded?

Banken
Federal Reserve.jpg

Door Martin Dreier, Senior Portfolio Manager bij Ethenea

Op dinsdag 17 september 2019 ontstond een levensbedreigende situatie voor het Amerikaanse bankensysteem. De banken hadden een toegenomen behoefte aan contant geld, maar de reserves waren niet voldoende om daaraan te voldoen. Terwijl de grote banken met een liquiditeitsoverschot niet bereid waren om aan andere banken geld uit te lenen tegen de gebruikelijke tarieven. Door een noodmaatregel kon de New York Fed het ergste voorkomen. Zal deze situatie ook in de toekomst blijven bestaan?

In september moeten veel grote zakelijke klanten in de VS hun belastingen betalen. Daardoor dienen de banken een grote extra uitstroom van contant geld af te dekken. Ook de uitgifte van vele Amerikaanse Treasury Bills die in september door banken en primary dealers werden gekocht, zorgde ervoor dat er in het hele bankensysteem een verhoogde behoefte aan kortlopende liquiditeit ontstond. Terwijl de effectieve rente voor ongedekte leningen op de interbancaire markt (Effective Fed Funds Rate) op maandagavond 16 september 2019 al iets verhoogd was en 2,25% bedroeg, was er dinsdags tegen dit tarief geen geld meer te krijgen. De grote banken met een liquiditeitsoverschot waren niet bereid om geld uit te lenen tegen de gebruikelijke tarieven. Toch moesten de zakenbanken zich indekken. In de loop van de dag liepen de kosten voor leningen op zeer korte termijn met een onderpand van de hoogste kwaliteit (overnight-repo’s) op tot een record van meer dan 8%.

De rente voor overnight-repo’s was daarmee weer gestegen tot waarden die sinds de val van zakenbank Lehman Brothers niet meer waren voorgekomen. De New York Fed, die tot taak heeft in noodgevallen liquiditeit te verschaffen, reageerde aanvankelijk aarzelend en verloor op dinsdag 17 september tijdelijk de controle over de korte rente.

De spanning verdween toen de New York Fed aankondigde dat zij niet enkel overnight-repotransacties zou aanbieden, maar ook 14-daagse faciliteiten als "lender of last resort", en dit dagelijks tot het einde van de maand. Daardoor werd er op het hoogtepunt maximaal USD 100 miljard liquiditeit per dag in de markt gepompt.

Hiermee werd die dag nogmaals het ergste voorkomen voor de Amerikaanse banken. Maar zal deze situatie ook in de toekomst blijven bestaan?

Nieuwe systeemrisico’s?

Sinds de wereldwijde financiële crisis in 2008 hebben de centrale banken van de VS, de eurozone, het VK en Zwitserland het voorbeeld van Japan gevolgd. Ze hebben de banken door middel van de aankoop van waardepapieren een aanzienlijke hoeveelheid liquiditeit ter beschikking gesteld. Zo werd de interbancaire markt vlot getrokken en kwam de geldkringloop weer op gang. In tegenstelling tot de ECB beëindigde de Fed zijn opkoopprogramma al in oktober 2014, maar aanvankelijk werd de opbrengst van de vervallen obligaties herbelegd zodat het balanstotaal gelijk bleef.

Hoe zit het nu, in september 11 jaar later? Steken de systeemrisico’s in de bankensector opnieuw de kop op? Zijn de inspanningen om de banken te herkapitaliseren en door middel van hogere kapitaaleisen veiliger te maken, voor niets geweest?

Pas in 2018 oordeelde de Fed onder Janet Yellen dat de bancaire markt en de Amerikaanse economie sterk genoeg waren om met de afbouw van het opkoopprogramma te beginnen en de tot USD 4,5 biljoen opgezwollen balans te verkorten. Eind augustus 2019 bedroeg het balanstotaal van de Amerikaanse centrale bank circa USD 3,8 biljoen. In slechts 20 maanden werd USD 700 miljard uit de markt gehaald. In combinatie met de verhoging van de beleidsrente van 0% naar 2,25% tussen december 2015 en december 2018, heeft de Fed hiermee de facto een verkrappend monetair beleid gevoerd, dat vanwege de toegenomen conjuncturele onzekerheid in 2019 ten einde kwam, ondanks de ongekend lage werkloosheid.

Signalen duiden op een tekort aan liquiditeit

De rente die een kredietnemer moet betalen, bestaat uit verschillende componenten die samen de prijs van het krediet bepalen: het gaat hierbij niet alleen om het wanbetalingsrisico van de tegenpartij, maar natuurlijk ook om de liquiditeitsvoorkeur van de kredietgever. Bovendien weerspiegelt de prijs ook altijd een relatieve schaarste. Met moderne financiële instrumenten is het mogelijk de afzonderlijke componenten van de rente zichtbaar te maken. Zo is de gemiddelde credit-default-swap-spread voor Amerikaanse financiële dienstverleners (America Fin Sr IG 5Y CDX), een maatstaf voor het wanbetalingsrisico in de sector, slechts enkele basispunten gestegen. Ook in de eurodollarmarkt, de belangrijkste internationale markt voor het op korte termijn verschaffen van liquiditeit in USD, bleven verstoringen zoals op de Amerikaanse overnight-repomarkt uit.

Daarom is de recente stijging van de reporente naar onze mening geen teken dat een herhaling van de wereldwijde financiële en kredietcrisis van 2008 dreigt. De kredietwaardigheid van de banken op zich is niet in het geding. We zien het echter wel als bevestiging van onze verwachting dat de rente nog lange tijd laag zal blijven. De twee renteverlagingen van in totaal 50 basispunten die de Fed sinds juli heeft doorgevoerd, en de recente paniek op de Amerikaanse interbancaire markt maken duidelijk hoe kwetsbaar de situatie van de banken en daarmee de economie in de VS nog steeds is. En vooral hoe ongelijk de overtollige liquiditeit in de Amerikaanse bankenmarkt verdeeld is.

Er wordt al gespeculeerd of de Fed binnenkort met een vierde opkoopronde zal beginnen, of een “standing overnight repo facililty” zal inrichten om aan de liquiditeitsbehoeften van de bankensector tegemoet te komen. Waarschijnlijk is de septemberstress op de Amerikaanse interbancaire repomarkt niet het startsignaal voor een nieuwe bankencrisis met de omvang van die in 2008. Het was eerder een ongelukkige samenloop van omstandigheden. Enerzijds de eis van de toezichthouders dat banken hun balansen aan het einde van elk kwartaal en elk jaar oppoetsen. En anderzijds een ongunstig vallende belastingbetaaldag, de uitgifte van Amerikaanse Treasuries en een niet onmiddellijk reagerende centrale bank. Dit neemt niet weg dat zowel de VS als de eurozone afhankelijk zullen blijven van liquiditeitsinjecties door de centrale banken.