Harry Geels: Europa - Van elitair maakbaarheidsdenken tot patriottisme en alles wat ertussen ligt

29 juli 2020

Door Harry Geels

De reacties op de EU-deal uit het weekend van 18/19 juli lopen sterk uiteen. Er zijn verschillende visies op Europa, zo blijkt, waarbij vooral het gebrek aan respect voor de tegenvisie opvalt.

De deal die Rutte namens Nederland voor de EU sloot, heeft veel discussie opgeleverd. Logisch ook, want er zitten verstrekkende gevolgen aan vast. De EU wordt namelijk een transfer-, schulden- en belastingunie. Wat betreft de belastingunie worden nu de eerste stappen gezet. Via de ECB was de eurozone eigenlijk al een transfer- en schuldenunie. 

Europa maakt veel los. Het viel op hoe verschillend er op de deal van Rutte werd gereageerd. Het spectrum loopt van de elitaire maakbaarheidsdenkers naar patriotten en alles wat ertussen ligt. Hieronder een poging tot het indelen van de kampen (waarbij sommigen zich wellicht in twee kampen tegelijk zullen herkennen).

1.            De elitaire maakbaarheidsdenkers

Bij de elitaire maakbaarheidsdenkers, of eurofielen, overheerst maar één ideaal: Europa moet, het liefst zo snel mogelijk, koste wat het kost, een federatie worden waarbij zoveel mogelijk gedeeld wordt: één gemeenschappelijke munt, met een begrotings-, schulden-, transfer- en belastingunie. Hobbels bestaan hoogstens tijdelijk. Eén Europa is nodig om de vrede te bewaren en om ons te kunnen verweren tegen andere machtsblokken zoals China, Rusland en de VS.

2.            De onwetenden

De onwetenden heeft vooral betrekking op mensen die weinig nieuws tot zich nemen, of het nieuws vernemen via de standaardmedia die zich doorgaans beperkt kritisch uitlaten over de regerende politieke partijen, zoals het NOS Journaal. Ze hebben weinig kritische weerbaarheid en kunnen daardoor de problemen niet echt overzien. Ze zijn vaak gezagsgetrouw en denken dat de regering het beste met hen voor heeft, ook wat betreft Europa. Ze stemmen liever niet op kleine partijen met uitgesproken, of sterk afwijkende meningen.

3.            De inschikkelijken

De inschikkelijken zien wel in dat bepaalde stappen in het proces niet goed gaan, maar ze willen daar niet te moeilijk over doen. Lastige details worden zo veel mogelijk vermeden. Ze hebben het financieel doorgaans goed. De status quo moet daarom zo min mogelijk worden veranderd: een compromis is beter dan een grote omwenteling. Een mooie quote die bij dit soort mensen past is: ‘it’s difficult for a man to understand when his salary depends on him not understanding it’.

4.            De rechtgeaarden

Met de rechtgeaarden komen we in een kritischer kamp terecht. Dit zijn mensen die zich storen aan bijvoorbeeld intransparante en niet-democratische processen. Ze zien bijvoorbeeld ook dat in Europa met het vertrek van de Britten en het verbond tussen Frankijk en Duitsland op Franse leest het evenwicht tussen noord en zuid zich verplaatst naar het zuiden en dat dit oneerlijke stemverhoudingen geeft. Ze willen graag de weeffouten in de EU of eurozone herstellen. Europa kan voor sommige rechtgeaarden best een mooi vooruitzicht zijn, mits fair en democratisch geregeld.

5.            De realo’s

De realo’s zien nog meer problemen in Europa dan de rechtgeaarden. Ze benadrukken bijvoorbeeld steeds de te grote verschillen in werk-, spaar- en belastingmentaliteit tussen noord en zuid en zien dat Europa eigenlijk daardoor niet kan werken. De euro is een grote splijtzwam, want de gemeenschappelijke munt leidt tot aantoonbare economische divergentie tussen noord en zuid. Ze zijn doorgaans goed geïnformeerd. Ze weten ook vaak hoe het beter zou kunnen. Tegelijkertijd zijn ze wel realistisch, in de zin dat ze door schade en schande geleerd hebben dat het systeem toch lastig te veranderen is. 

6.            De patriotten

De patriotten moeten weinig van Europa hebben. In Nederland hebben we het goed voor elkaar en als we opgaan in Europa worden onze waarden verkwanseld. Ze hechten erg aan soevereiniteit. De eigen staat is heilig. Patriotten zien vaak wel de voordelen van samenwerking, maar zien Europa vooral als economisch en juist niet als politiek project. Ze voelen zich wat Europa betreft verwant aan de Britten en sommigen streven daarbij een Nexit na. De patriotten hebben een grote hekel aan heimelijke EU-projecten, zoals het streven om straks primair EU-burger te worden.

Tegenstellingen

In het Europadebat vallen vooral, vanzelfsprekend natuurlijk, de tegenstellingen tussen de eurofielen aan de ene kant en de patriotten aan de andere kant op. De gebruikte argumenten zijn regelmatig dubieus.

Zo stellen eurofielen dat Europa nodig is om de vrede te bewaren. Waarom kan dat niet in een nauwe economische samenwerking worden geregeld, bijvoorbeeld middels een douane-unie, waar zich dan ook gemakkelijker de Britten en de Zwitsers bij aan kunnen sluiten?

Patriotten stellen vaak iets te snel dat zaken in het buitenland niet goed geregeld zijn, terwijl in Nederland ook niet altijd alles even goed op orde is. Open staan voor elkaars culturen kan ook verrijkend werken, of de samenwerking verbeteren.

PS: Wie mijn laatste column ‘Rutte verbreekt verkiezingsbelofte en regeerakkoord’ heeft gelezen, bevroedt wellicht dat ik me het meeste thuis voel in het kamp van de Rechtgeaarden.

Dit artikel bevat een persoonlijke opinie van Harry Geels